Fruškogorski manastiri - Rakovac

Rakovački zapisi i svedočanstva veza: Irig manastir: ženski stanje: aktivan U prvim decenijama XVIII veka u manastiru je postojao veoma aktivan prepisivački centar. Tu je prepisan Dušanov zakonik, a 1714. je dovršen čuveni rakovački rukopisni "Srbljak" u kojem su sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima - svetiteljima.

Kao i kod drugih fruškogorskih manastira nastanak manastira Rakovac je, makar i posredno, vezan za sremske Brankoviće. Po predanju izgradio ga je vojvoda Raka Milošević, komornik despota Jovana Brankovića (1499-1502), pa je po njemu i dobio ime. Međutim, malo je toga što može da potvrdi ovu priču o njegovom ktitoru ili makar vreme kada je sagrađen. Nema sumnje da je manastir veoma star o čemu svedoči i zapis urezan na zidu priprate iz 1533. godine, pa se iz toga pretpostavlja da je crkva zidana u to vreme. Po nekim podacima Turci su manastir 1541. godine popalili. Šta se posle toga događalo ostaje tajna, ali se čini da je manastir i dalje bio aktivan jer se on u nekim turskim spisima spominje 1546. godine kao manastir Vračevi na području mezre Rakovca.Prepisivački centarKo je obnovio manastir nakon turskog uništenja takođe je tajna mada postoje pretpostavke da su to učinili neki monasi koji su sa juga bežali ispred turske navale. Delatnost novopridošlih monaha se nije zaustavila samo na popravkama. Budući da su sa sobom doneli svoje knjige, svoju obrazovanost, to su novopridošli monasi počeli i sa drugim delatnostima. Tako je manastir Rakovac ubrzo postao prepisivački centar. Kako je za takav rad potrebno dosta troškova i drugih uslova stiče se utisak da je manastir materijalno dobro stajao. Taj kulturni polet manastira za kratko je prekinut 1678. i 1682. godine kada su ga Turci ponovo popalili, ali već 1692. godine manastir se ponovo obnavlja i nastavlja svojim životom, a što se vidi i iz toga da manastir u 1702. godini ima vlasništvo nad 50 jutara obradivog zemljišta i 100 jutara šume.Čini se da su to bile najplodnije godine manastira, a to se vidi po mnogo čemu. Izvršen je prepis Dušanovog zakonika, doneto je dosta knjiga iz Rusije, stare knjige se koriče (godine 1724 arhimandrit Atanasije je ukrasio jedan Psaltir), popravljaju se itd. Upravo 1714. godine dovršen je i poznati rakovački rukopisni "Srbljak" napisan od strane monaha Maksima. On u sebi sadrži sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima - svetiteljima. Upravo iz tog, za manastir Rakovac toliko plodonosnog, XVIII veka potiču njegovi najpoznatiji monasi: Sevastijan (episkop budimski 1662.), arhijereji Vićentije Jovanović, Pavle Nenadović, Danilo Jakšić, Sinesije Živanović, Mojsije Putnik, Josif Šakabenta, Pantelejmon Živković i Georgije Hranislav (svi iz XVIII i početka XIX veka)*. Za sve to vreme radilo se dosta i na popravci manastira. Tokom 1718. godine obnova je završena i crkvu je osvetio Nikanor Dimitrijević. Kako je manastir tada (barem orijentaciono) izgledao vidi se iz bakroreza bečkog majstora T. Mesmera pod nazivom Hristos Evharistija. Smatra se da je ovo najstarija grafička predstava jednog manastira sa područja Karlovačke mitropolije. Kako je likovna predstava manastira više u funkciji ilustracije same gravire nego što joj je zadatak da ga verno prikaže, to se njoj (graviri manastira) mora sa rezervom prići. To se naročito odnosi na onaj deo gde su (veoma proizvoljno) prikazani konaci sa polukružnim ulazom na južnoj strani. Stoga je mnogo verniji i značajniji bakrorez koji je uradio Hristofor Žefarović na kojem je obrađeno žitije svetih vračeva Kuzmana i Damjana, ali je tu ilustrovan i manastir Rakovac sa najbližom oklinom. Ovaj bakrorez je urađen 1743. godine (samo dve godine nakon Mesmerovog), a po porudžbini Pavla Nenadovića. Umetnik je uz manastir prikazao doček patrijarha Šakabente. Godine 1751. sazidana je i kapelica na manastirskom groblju uglavnom prilogom monaha i postrižnika Hadži Joanikija. To je skromna jednobrodna crkvica sa tri prozorska otvora, ulaznim vratima na južnoj strani i kriptom ispod priprate i naosa. Zidana je od tesanih kvadara. Godine 1753. priziđuje mitropolit Vićentije Jovanović (?) visok zvonik kvadratnog preseka sa zasvođenom kriptom ispod prizemlja i malom kapelom (posvećenom sv. Nikoli) na prvom spratu. 1763. godine opet se obnavlja celokupni manastir. Ono što je posebno karakteristično za Rakovac jeste da je on uz Krušedol i Veliku Remetu, jedan od prvih manastira na Fruškoj gori na kojem je izgled crkve usklađivan sa izgledom baroknog zvonika. Zgrade manastirskih konaka su sa tri strane okruživale crkvu dok je četvrtu (istočnu) stranu štitio visoki zaštitni zid. Taj konačni (trostrani) oblik konaka je završen 1771. godine. Verovatno je da su takvi (stalni) radovi iscrpli sredstva kojima je manastir raspolagao, pa su monasi izgleda živeli u teškim materijalnim uslovima. Stoga ne iznenađuje da su dosta putovali tražeći priloge. Tako se zna da su jeromonasi Vasilije i Prokopije kupili priloge u karansebeškoj i budimskoj eparhiji. Baš tokom 1753. godine primećeno je da neki od monaha nemaju potrebne odeće pa im je naređeno da je nabave. U to vreme u manastiru živi 22 monaha, 3 đaka, 9 slugu i 24 prnjavoraca.Uništeno blagoOd najstarijih fresaka u manastiru je ostalo veoma malo tragova i one se mogu danas videti (fragmentarno) u kaloti i tamburu kubeta kao i na dva stupca. Još tokom restauracije 1763. godine skoro sve stare freske su uništene i danas ispod opalog maltera mogu da se vide samo njihovi ostaci. Pretpostavlja se da su stare freske slikane tokom XVI veka ili početkom XVII, a još do 1900. godine postojalo ih je još nekoliko očuvanih, ali prilikom popravke 1900. godine one su bile uništene do kraja (!). Jedino se uspeo sačuvati u potpunosti lik Hrista Pantokratora u kubetu, scena nebeske liturgije (ispod) i stojeće figure proroka u tamburu kubeta. No, sve su veoma oštećene tako da se sada mogu nazreti samo fragmenti. Ipak, za najznačajniji slikarski rad manastira Rakovac smatraju se freske (devet velikih kompozicija) naslikane u trpezariji, koje je tokom 1768. godine izradio Amvrosije Janković. Rađene su u stilu baroka, ali sa puno religioznog osećaja i poznavanja naše stare ikonografije. Na žalost, svih devet slika je tokom rata uništeno. Na svu sreću, ostale su fotografije na kojima se mogu danas videti. Manastirska crkva je tokom 1761. godine dobila novi ikonostas koji započet od strane Vase Ostojića, zografa i molera iz Sremskih Karlovaca. Jednobrodna grobljanska kapela, posvećena Bogorodici, sagrađena 1751. godine čuva ikonostas koji su slikali Janko Halkozović i Vasa Ostojić. Vremenom, manastir je sve više gubio na onome svom prvobitnom značaju. U vezi sa tim i materijalno stanje u njemu se sve više pogoršavalo tako da polovinom XIX veka on se od svih fruškogorskih manastira (uz Veliku Remetu) smatra najsiromašnijim. Manastir je teško stradao u II svetskom ratu, a mnoge kulturno-istorijske i umetničke vrednosti nepovratno su propale. Prva posleratna liturgija je služena u crkvi manastira Rakovac 14. jula 1975. godine. Danas je manastir Rakovac, poput još nekoliko manastira, težak bolesnik. Konaci su srušeni i izuzev jednog njegovog krila, tek delimično popravljenog, od drugih postoje samo ruševine. Poslednjih godina radi se na obnovi manastira i arheološkim ispitivanjima crkve čija je rekonstrukcija izvedena 1958/59. godine. Crkva ima veoma lep izrezbaren ikonostas nedavno postavljen, ali na njemu još nema ikona. Započeta je gradnja zvonika, ali stiglo se tek do prvog sprata. Slava manastira Rakovac je Sv. muč. i besrebr. Kozma i Damjan - 14. (1.) jul i Sv. Kozma i Damjan - Vračevi - 14. (1.) novembar.

---

* Vićentije Jovanović, mitropolit beogradsko-karlovački (1731-37); Pavle Nenadović, mitropolit gornjokarlovački (1744-49) i beogradsko-karlovački (1749-68); Danilo Jakšić, episkop gornjokarlovački (1751-71); Mojsije Putnik, episkop bački (1757-74); Josif Šakabenta, episkop bački (1783-86); Georgije Hranislav, episkop bački (1839-43).