Fruškogorski manastiri - Beočin

Beočin - belo lepo delo veza: Novi Sad manastir: ženski stanje: aktivan

Kao i kod većine fruškogorskih manastira i osnivač manastira Beočin je nepoznat. O njemu ima iznenađujuće malo podataka što je pomalo čudno jer se po mnogo čemu radi svakako o elitnom fruškogorskom manastiru. O načinu kako je manastir dobio ime postoji priča arhimandrita Firmilijana (kasnije mitropolit Skopljanski, rukopoložen 1902, umro 1903.). On tvrdi da su ga osnovali račanski monasi pa su ga nazvali Beočinom jer je bio "čin, belo, lepo delo". Crkva nije bila velika, ali su joj zidovi izgleda bili masivni, izrađeni od kamena i sa obaveznim kubetom iznad pevnica.

Pisani izvori

Po prvi put ga u pisanim izvorima navode Turci 1566. godine nazivajući ga sa "manastir Novosel(o)" kod Beočina. Ponovo ga spominju 1578. godine, zatim 1588. godine kada navode da manastir ima u vlasništvu dve vodenice, vinograd, bašte, te da plaća godišnju dažbinu od 700 akci. Manastir Beočin se spominje i u arhivi ruskog ministarstva spoljnih poslova 1622. godine. Tada je iguman Longin išao u Moskvu tražeći materijalnu pomoć. Čini se da je manastir u to doba teško stradao i da je svrha igumanova puta bila materijalna pomoć za obnovu manastira. Godine 1629. ponovo iguman beočinski, ovaj put Antonije, putuje za Moskvu po pomoć. Do Moskve nije uspeo da dođe jer mu to iz nekog razloga nije dopušteno, pa je morao na odgovor da čeka u Putovalju. To mu se čekanje isplatilo jer je pomoć dobio. U istoriji manastira možda je odlučujuća 1697. godina. Te je godine patrijarh Arsenije III dozvolio monasima manastira Rača (na Drini) iz Srbije da se nasele u opustelom Beočinu. Od tada potiče i čuveno patrijarhovo "Otvoreno pismo" koje je on u Tabanu dao račanskim kaluđerima koji su tada živeli oko Budima. Po svemu sudeći manastir je u to doba bio opustošen budući da je besneo austrijsko-turski rat u periodu 1683-95. godine. Odmah po dolasku u Beočin monasi iz manastira Rače su srušili staru crkvu i u blizini sagradili novu koja je bila od drveta. O toj novosagrađenoj crkvi zna se jako malo. Jedino je vizitacija iz 1753. godine spominje kao malu, zidanu od kamena, "na cemer svedena", zatim da je više pevnice bilo "trulo ustrojeno" kao i to da se manastir oduvek zvao Beočin. Ni ta drvena crkva nije dugo stajala jer je tokom 1731/32. godine na njenom mestu sagrađena nova sa velikom osmostranom kupolom. To je crkva koja i danas stoji. Sami radovi na crkvi bili su završeni tek provizorno budući da je bila pokrivena crepom i obojena u crveno, ali još uvek nije imala ikonostas. Sam oltar je bio odeljen čamovim daskama od ostalog dela crkve i na takvim daskama stajale su ikone. Kako se zidanje nove crkve oteglo sve do 1740. godine, to se u međuvremenu (1734-39.) podigla kapela na južnoj strani manastira. Bila je to mala crkvica sa uskim i visokim prozorima, polukružnom oltarskom apsidom i krovnim pokrivačem od šindre sa jabukom i krstom. Ona je tokom 1905. srušena i sazidana je nova sa kvadratnom osnovom nad kojom se diže kube, po projektu Vladimira Nikolića. Za nju je carske dveri načinio Dimitrije Janić i oslikao ikonostas. Istovremeno sa crkvom (1740) završen je i kvadratni zvonik na tri sprata. Do 1762. godine urađeni su otvoreni trem i bočni ugaoni prostor zvonika.

Manastirski konaci su podizani u dva navrata. Tokom 1728. (zapadna strana) i 1741. godine (južna strana), da bi 1765. godine bili spojeni u jednu celinu. Stoga su zapadni konak (nešto izdužen), zaštitni zid na istočnoj strani, južni konak, i niža ograda sa stubovima i baroknom kapijom na severnoj strani, zatvarali crkvu sa svih strana. Možda je u svemu tome najlepša upravo barokna kapija, ali ona ne postoji budući da ju je zamenila današnja ulazna kapija sa stepenastim završetkom i plitkim slepim arkadama pri vrhu. Kao i ova kapija, tako je uklonjen i barokni zabat sa severnog konaka i zamenjen stepenastim zabatom (1893) koji je neuporedivo manje dekorativan i lep. Manastir nije siromašan, ali i pored toga u njemu boravi u to doba neuobičajeno mali broj monaha - iguman Stefan, 4 jeromonaha, 1 jerođakon i monah. Manastir ima ukupno 9 domova prnjavoraca sa ukupno 32 duše (19 muških i 13 ženskih).

Današnji izgled

Današnji izgled manastir je dobio 1893. godine kada su vršene velike prepravke (u vreme arhimandrita Platona Telečkog). Danas je crkva jednobrodna građevina, nesto više izdužena sa tri apside (jedna oltarska i dve pevničke). Nad njom se uzdiže visoko poligonalno kube. Po svemu sudeći i crkva predstavlja mešavinu uticaja raškog tipa gradnje (oblik osnove, način gradnje) i gotskog (stremljenje u visinu, prelomljeni lukovi, osmougaoni stupci), dok je portal mešavina baroka i klasicizma. Crkva ima ukupno devet uskih pravougaonih prozorskih otvora koji je okružuju. Zvonik ima ukupno tri sprata i završava se niskom kapom kupastog oblika. Veoma je interesantan ulazni portal iznad koga su izvajani orao i lav (simbol evanđelista). Ono što je u crkvi manastira Beočin interesantno jeste ikonostas, veoma visok i veoma uzan. Idealno je uklopljen u arhitekturu naglašeno visoke i uzane manastirske crkve. Rad na ikonostasu je započet 1765. godine, a pretpostavlja se da ga je rezao Aksentije Marković, majstor iz Novog Sada (on je 1784. godine rezao i arhijerejski sto). Ikonostas ima pet izraženih zona (sa islikanih sveukupno 62 ikone). Dok se u prvoj zoni nalazi red prestonih ikona, u drugoj su apostoli, trećoj praznične ikone, četvrtoj proroci i u petoj se nalazi luneta sa osam ikona i krstom. Dva visoka stuba koji pridržavaju kube (inače ima četiri stuba) jednim delom zaklanjaju ikonostas tako da ne postoji mogućnost da se obuhvati pogledom u celini. Na carskim dverima naslikane su Blagovesti, dok su u donjem delu naslikana četiri jerarha. Slikarski deo radilo je više majstora. Najstarije su četiri prestone ikone rađene od Janka Halkozoviča* (1756/7. godine). Dakle, one su nastale pre izrade ikonostasa i samo su u njega ugrađene. To su Vaznesenje Hristovo, Isus Hristos (na obe ikone se potpisao zlatnim slovima), Bogorodica i Jovan Krstitelj. Ostali deo ikonostasa jeste delo Dimitrija Bačevića i Teodora Kračuna**(1766. godine). Na njima je teško primetiti bilo šta od onih osobina koje će kasnije da krase rad Teodora Kračuna budući da je on tada bio tek učenik kod Dimitrija Bačevića i u potpunosti podređen njegovom umetničkom impulsu. Pomalo neopravdano promiče i slikarski rad Georgija Zografa na pevnicama i pevničkim stolovima. Četiri izvanredno lepe ikone ukrašavaju "skamije", ali zbog "blizine" ikonostasa prolaze skoro nezapaženo. Tek nakon završetka rada na ikonostasu crkva je živopisana. Taj deo je obavio Janko Halkozovič, majstor iz Novog Sada. Opsežna rekonstrukcija manastirskog kompleksa izvedena je 1893. godine, a manje izmene izvršene su 1921. godine. Manastir je nakon I svetskog rata bio u dobrom stanju, a Dimitrije Ruvarac navodi kako je bratstvo raspolagalo velikom bibliotekom od 780 knjiga kao i 63 crkvene. Ukupno je bila 41 rukopisna knjiga i to većinom preostale od kaluđera iz manastira Rače. I u tom periodu manastir je materijalno dobro stajao tako da poseduje 2536 jutara poljoprivrednog zemljišta i to se stanje održalo sve do pred II svetski rat kada manastir poseduje 1971 jutro zemlje kao i vrednosne papire (akcije) u rudniku. Manastir ima veoma lep park koji je svojevremeno podigao arhimandrit Dimitrije Branković. Doduše, on je danas dobrim delom i zapušten, ali još uvek je veoma lep sa uređenim stazicama i unutrašnjim kamenim ukrasima. Osim toga, u parku (iznad njega) se nalazi i mala kapela sagrađena 1905. godine, prava mala lepotica manastirske arhitekture. U kapelici se nalazi mali, veoma lepo izrezbareni ikonostas sa ukupno 7 ikona. U II svetskom ratu manastir je opustošen, a građevine su ostale neoštećene. Slava manastira Beočin je Spasovdan - 40. dan posle Vaskrsa.