Fruškogorski manastiri - Novo i Staro Hopovo

Novo i Staro Hopovo - darovi Brankovića veza: Beograd - Novi Sad manastir: ženski stanje: aktivan Osim što je materijalno dobro stajao, manastir Novo Hopovo uvek je bio i jako kulturno središte, izvesno vreme i sedište episkopa. Staro Hopovo počiva u šumi kao nemi svedok istorije.

Manastir Novo Hopovo je osnovan početkom XVI veka mada se jedno vreme mislilo da je crkva sv. Nikole podignuta 1576. godine. Tu zabunu je uneo natpis nad zapadnim ulazom iz crkve gde se navodi da je te godine (1576) crkva podignuta od strane Lacka i Marka Jovšića, stanovnika Gornjeg Kovilja (Kovina?). Danas se zna da ovaj podatak nije tačan i da je Novo Hopovo starije i da je te 1576. godine umesto starije sagrađena nova crkva. Natpis se upravo odnosi na taj događaj, preciznije rečeno crkva potiče iz starijeg vremena. Da je to tako vidi se i iz nekih starijih zapisa. Tako postoji navod u Hopovskom mineju (iz vremena igumana Pavla) da je manastir postojao još 1541. godine i da su te godine u njemu živopisani oltar i kube, dok zapis iz 1555. godine (u vreme igumana Stefana) navodi Hopovo u vezi prenošenja moštiju sv. Teodora Tirona. Sudeći po tome manastir je postojao još od početka XVI veka, pa se izvodi zaključak da je morala postojati i neka starija crkva na kojoj leži sadašnja.Kulturno središteKako o vremenu gradnje manastira tako i o njegovom osnivaču postoji više verzija. Po tronoškom rodoslovu manastir je osnovao slepi Stefan Branković (1420-76). S druge strane žitije srpske despotice Angeline, kao osnivača navodi despota Đorđa Brankovića (Maksim) i to u vremenu od 1496. do 1502. godine. Po tome izvoru manastir Novo Hopovo jeste njegova prva zadužbina. Danas se zvanično smatra da je manastir zadužbina despota Đorđa Brankovića. Osim što je materijalno dobro stajao, manastir je od samog početka bio i jako kulturno središte tako da se tokom 1578. godine manastir Novo Hopovo u putopisu Stefana Gerlaha (1573-78) pominje kao mesto gde postoji monaška škola. Crkva (oltar i naos) je po prvi put oslikana 1608. godine. Ne zna se ko su bili autori, ali se pretpostavlja da su to bili neki slikari iz Svete gore. Manastiru svakako nije bilo teško dovesti slikare iz tih krajeva budući da su stalno održavane tesne veze sa Svetom gorom. Same slike su veoma interesantne i nadasve neuobičajene jer daju mnogo novina za ono doba. Možda baš i zato se smatra da su radovi ovih slikara veoma kvalitetni. Laici to ne mogu da primete, ali dobri poznavaoci umetnosti manastira na Svetoj gori veoma lako prepoznaju to da su umetnici čitave kompozicije iz svetogorskih manastira preslikali na zidove u Novom Hopovu. Upečatljiv je primer slike "Pokolj vitlejemske dece" koja je u potpunosti preuzeta sa iste takve freske u Katolikonu crkve manastira Lavra. Slično je i sa nekim drugim freskama. Priprata je živopisana mnogo kasnije - tek 1654. godine. Čini se da su te freske bile i pozlaćene, međutim vremenom pozlata je ili propala ili bila ostrugana. Ono što je interesantno jeste to da umetnici koji su radili freske u priprati nisu sledili novi pravac kao slikari koji su radili naos, već su se vratili tradiciji, ali, moguće baš zahvaljujući tome, ostvarili su daleko kvalitetniji rad (postoje i suprotna mišljenja) nego njihovi prethodnici u naosu. Ko su bili oni, ostaje tajna. Samo se pretpostavlja da bi to mogli biti isti oni umetnici koji su radili živopis crkve manastira Pive u Crnoj Gori.Zvonik i ikonostas Monasi iz Novog Hopova su često odlazili u Rusiju po pomoć. Da su tamo ne samo rado primani već i veoma cenjeni vidi se iz gramate (povelje) koju su dobili 1641. godine od ruskog cara, da novohopovski monasi (bilo ih je tada šezdesetak) mogu svake sedme ili osme godine dolaziti za pomoć u Rusiju. Manastir je teško stradao 1684. i 1688. godine od Turaka i tada su monasi sa moštima sv. Teodora Tirona bežali u Šabac (bilo ih je preko sto), a onda u manastir Radovanšticu. Obnova je započela već sledeće godine, ali tek provizorno. Tek od 1693-95. godine kada su sređeni odnosi sa turskim vlastima moglo se misliti o trajnijim radovima na manastiru. I tih godina manastir stoji dobro jer po navodima opata Boninija poseduje oko 1800 jutara poljoprivrednog zemljišta, kao i četiri mlina. Krupniji građevinski radovi su morali da sačekaju do 1728. godine kada je izgrađena trpezarija, gostinska odeljenja i manastirski konak na istočnoj strani (dozidan uz stari iz 1641. godine), zapadna strana konaka je zidana 1733. godine, a dozidana je 1750. godine. Jedan zapis iz 1771. godine tvrdi da je u to vreme manastir bio okružen konacima sa sve četiri strane. Upravo od tada konaci imaju svoj današnji barokni izgled. Treba obratiti pažnju na njihov specifičan oblik koji dolazi zbog toga što je teren na kojem su izgrađeni nešto nagnut pa su graditelji morali da mu se prilagođavaju. Upravo 1751. godine Hristofor Žefarović je uradio graviru Raspeće i stradanje Hristovo na kojem je prikazan manastir, ali toliko uprošteno i sa toliko propusta (severno krilo konaka nije prikazano) da rad ima tek ograničenu dokumentarnu vrednost. Stoga se pretpostavlja da umetnik bakrorez nije radio na osnovu skice - već sećanja. Zvonik je zidao majstor Vencl Novak iz Petrovaradina, a dovršio ga Facel Nikolaus. Prilikom gradnje kada su majstori došli već do trećeg sprata, episkopu Sofroniju on se učinio uzak i mali, pa je bio kompletno srušen i ponovo zidan. Na zvoniku u visini prvog sprata nalazi se mala kapela. Danas zvonik ne postoji jer je tokom II svetskog rata srušen. Crkveni ikonostas je rezan u periodu između 1754-70. godine, a barokni uticaj je sasvim vidljiv (rad Paula i Antona Raznera). U svakom slučaju radi se o umetnički veoma vrednom radu tim više što je celokupni ikonostas bio pozlaćen. Godine 1770. ikonostas je oslikao Teodor Kračun (vidi napomenu 7) u "Jazak - arhitektonski biser" (3), strana 9). Na žalost danas od ikona ima veoma malo - od ukupno 61 ikone spaseno ih je od ratnih razaranja tek 19. Novo Hopovo je negovalo kult sv. ratnika Teodora Tirona i u njemu se danas ispred oltara u jednom, velikom kivotu čuvaju njegove mošti. U drugom svetskom ratu manastir je porušen, ikonostas demontiran i oštećen, a pokretni materijal odnesen. Na rekonstrukciji crkve radi se od 1949. U toku obnove otkriven je 1953-60. stari živopis. Arheološka istraživanja 1978-79. godine otkrila su ostatke jedne od starijih crkvenih građevina. Slava manastira Novo Hopovo je Prenos moštiju sv. Nikole - 22. (9.) maj.

Staro Hopovo

veza: Novi Sad - Beograd

manastir: bez monaha

stanje: ruševine

Istočno od manastira Novo Hopovo na maloj zaravni, izolovan i nepristupačan, leži manastir Staro Hopovo ili kako se često naziva "stari manastir". Do njega zaista nije lako doći, ne toliko zbog teško pristupačnog terena, već uglavnom zbog toga što su letnji putevi zbog retkih prolazaka skoro u potpunosti obrasli visokom travom. Ali onog momenta kada ugledate Staro Hopovo nećete žaliti zbog svih onih napora koje ste morali da podnesete. Danas je crkvica u prilično lošem stanju. Iz krova je već i drveće poraslo, na crkvi nema prozora ni vrata, pod je povađen, ali ipak ona i dalje poseduje neku atmosferu koju nećete imati prilike da osetite u mnogo većem Novom Hopovu. Staro Hopovo je podignuto između 1496. i 1520. godine od strane despota Đorđa Brankovića (Maksima). No, predanje koje to navodi je dosta nesigurno pa je i danas to pitanje otvoreno. Turski spisi ga pominju u više navrata (1545-48, 1566-69, 1578), a domaći čak i nešto ranije. Od prvobitne crkve posvećene sv. Nikoli (za koju se misli da ju je izgradio despot Đorđe Branković) nije ostalo ništa i ona je potpuno razrušena. Kako je bila sagrađena od drveta, a pokrivena crepom, to je veoma lako stradala od zemljotresa 1751. godine. Umesto nje je nikla nova crkva 1752. godine posvećena sv. Pantelejmonu (u vreme igumana Zaharija). To je crkva koja i danas postoji, ali treba znati da ona nije podignuta na istom mestu gde je bila prvobitna crkva već nešto malo dalje. Opis fruškogorskih manastira (1753.) već spominje Staro Hopovo kao metoh manastira Novo Hopovo. U to vreme crkva nije bila oslikana, već samo okrečena belo, a nije imala ni ikonostas. Današnji hram je malih razmera (jednobrodna bazilika koja počiva na kvadratnom tamburu ukrašena slepim arkadama), sa desetostranim kubetom (iznutra kružno) na uglovima ukrašenim kolonetama. Zidana je od tesanog kamena i opeke. Kube zbog svoje veličine i oblika na neki način dominira nad celom zgradom i počiva na lucima a ovi na pilastrima. Crkva je zidana od kamena. Zvonik ne postoji niti ga je ikada bilo. Slično kao u Novom Hopovu fasada crkve je podeljena jednim vencem, a gornji deo fasade je ukrašen slepim arkadama, a u donjem su otvorena tri prozora i vrata. Postoji samo jedna apsida (oltarska) na istočnoj strani. Unutrašnjost crkve je veoma jasno izdeljena na pripratu, naos i oltar. U jednobrodnoj crkvi sa kupolom bogato rezbareni ikonostas slikao je 1793-1800. godine iriški moler Jefrem Isajlović.Monaška škola Manastir Novo Hopovo je imao bogatu istoriju. Jedno vreme je u njemu bilo sedište episkopa pa se po njemu Sremska eparhija nazivala Hopovskom*. Osim toga u njemu je postojala i monaška škola (spominje je Stefan Gerlah). U periodu 1757-60. godine u manastiru je boravio Dositej Obradović, ali se tu nije dugo zadržavao. Ipak, ove tri godine provedene u manastirskim ćelijama ostavile su u njemu dubok trag. Da je manastir bio rasadnik kulture vidi se i po tome što je 1846. godine njegov iguman Irinej Radić napisao monografiju Novog Hopova.Ikonostas je oštećen i demontiran za vreme II svetskog rata, a ikone su sklonjene u jednu od iriških crkava. Od 1955. sve ikone, osim prestonih, čuvaju se u Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture, gde su i konzervirane. Tokom 1952. godine izvršene su konzervatorsko-restauratorske intervencije na crkvenoj građevini.

---

* U XVII veku stanovao je u Hopovu neko vreme episkop, koji je bio podvlašćen beogradskom mitropolitu. Poznata su tri hopovska episkopa: Neofit (1641.), Mihajlo (1647.) i Longin Rajić koji je 1688. primio uniju sa Rimskom crkvom.