Zahvalnost

Informacije i podaci na blogu  " Fruškogorski manastiri " preuzeti su sa :

http://www.uns.ac.rs/sr/

Fruškogorski manastiri - Privina Glava

Privina Glava - legende o Privi i Brankovićima veza: Šid manastir: ženski stanje: aktivan Prema jednom predanju manastir je najstariji na Fruškoj gori i sagrađen je još u XII veku, a sa više verovatnoće se smatra da je sagrađen tokom XV veka i njegova gradnja se vezuje za Brankoviće.

Sudeći po predanjima (doduše veoma nesigurnim) manastir Privina Glava jeste najstariji od svih manastira koji su sagrađeni na Fruškoj gori. Njegovo poreklo ide u XII vek tako da se izgradnja ovog manastira pripisuje nekom lokalnom vlastelinu koji se zvao Priva ili Priba. Kako se ne zna ko bi mogao biti taj Priba, a ne postoje ni bilo koji drugi podaci koji bi sve to potkrepili, to ovakvo predanje za sada ostaje tek legenda.Kraj tvrđave BrankovićaO tome kako je manastir dobio ime opat Bonini (1702) navodi jednu veoma interesantnu legendu: "Stariji ljudi iz ovog mesta pričaju da su čuli da je despot Srbije Vuk Branković dao ne malu sumu novca za gradnju ove crkve i manastira. Trebalo je da bude glavni u Sremu, kojim je tada Branković vladao, budući da je bio pravoslavni i on, i njegovi prethodnici, i naslednici. Pošto su graditelji s novcem pobegli, lopovi su ih na narečenom mestu ubili. Po tome je mesto nazvano Privina Glava, tj. prebijena glava". Danas se misli da je manastir sagrađen tokom XV veka, a (kao i većina fruškogorskih manastira) i ovaj se vezuje za porodicu Branković. Takva verzija o nastanku manastira ima daleko više verovatnoće nego ona da je njegov osnivač vlastelin Priba, tim više što je okolina gde se nalazi manastir nekada pripadala pripadnicima porodice Branković. Tu su despoti Vuk Grgurević (Zmaj Ognjeni Vuk), a kasnije Đorđe i Jovan Branković držali tvrđavu u Berkasovu (koja je tek kilometar ili dva udaljena od današnjeg manastira) i iz nje polazili u bezbrojne patrole pazeći na turske provale. Stoga i verovatnoća da su Brankovići poželeli da u blizini utvrđenja imaju manastir. Manastir sa crkvom posvećen je arhistratizima Mihailu i Gavrilu. Na posredan način to potvrđuje i stara rukopisna knjiga "Minhenski psaltir" u kome se nalazi beleška da je ova knjiga pisana u Carigradu i u Svetoj Gori, a da je pripadala Georgiju, starom srpskom despotu. To bi trebalo da znači da je knjiga bila vlasništvo despota Đurđa Brankovića, a da ju je kasnije verovatno neko od pripadnika ove porodice kome je knjiga pripala nakon despotove smrti (Vuk Grgurević, Đorđe ili Jovan Branković) poklonio manastiru. Prvi nešto sigurniji podatak o manastiru donose turski dokumenti iz 1566. godine gde se navodi da je manastir građen pre dolaska Turaka u Srem, zatim se daje opis imanja (ne baš tako malog), a kao manastirski starešina spominje se iguman Maksim. Turci ponovo manastir navode 1588-95. godine sa istim imanjem i godišnjom obavezom od 2900 akči, što je bila velika suma. Već ta zamašna suma mogla bi da znači da je manastir raspolagao znatnim imanjem i stoga tako velike dažbine. Najinteresantniji pomen manastira Privina Glava je iz 1607. godine i to u zapisu jednog rukopisa iz manastira Kovilja. Na osnovu toga izneta je jedna interesantna teza da je manastir Privina Glava, kao svoj metoh, osnovao manastir u Kovilju. Ako je to tačno, onda nema nikakve sumnje u to da je manastir Privina Glava dosta dobro materijalno stajao. Tokom 1627. godine u manastiru je nekim svojim poslom jedno vreme boravio patrijarh Pajsije (Pajsije I Janjevac, pećki patrijarh 1614-47.), poznati ljubitelj i poznavalac dobre knjige. Ovaj učeni patrijarh, sav u tradicijama srpske srednjevekovne književnosti, kao malo ko u to doba je poznavao srpsku književnost i bavio se njome. U manastirskoj biblioteci on je pronašao "Čatovnik s obrazi", bogato iluminiranu rukopisnu knjigu (tzv. "Minhenski psaltir"), tada u veoma lošem stanju. Kako je dobro znao vrednost te knjige poneo ju je sa sobom, na šta se bratstvo u manastiru uznemirilo tako da je tek tajno starešina manastira Privina Glava mogao nešto kasnije da mu knjigu donese u Vrdnik. Patrijarh Pajsije je psaltir popravio, uvezao i onda vratio manastiru. Popravljena i sređena knjiga je tako vraćena u manastir Privina Glava, ali se tu nije dugo zadržala jer je 1688. godine od jednog austrijskog oficira odneta. Po svemu sudeći tada je manastir bio u potpunosti opljačkan i opustošen, a monasi su neke od stvari izgleda sklonili u svoj metoh - manastir Kovilj.Manastirska crkvaDa je krajem XVI veka manastir bio pust potvrđuje i opat Bonini (1702): "Kaluđeri su ga u vreme prošlog rata (1683-99) bili napustili, a zatim posle (Karlovačkog mira 1699.) ponovo sagradili. Sada u njemu živi sedam do osam pravoslavnih monaha. Oni su prisvojili dva mesta kod manastira. Prvo, zvano Opatovina, smešteno je iznad šumovite doline, a drugo, zvano Privina Glava, ispod nje. Po ovom drugom i manastir je dobio ime." U vreme njegove posete manastirska crkva se popravljala, tako da navodi : "Prošle godine su je počeli pokrivati pločama, ali je još u lošem stanju. U njoj se ne vidi ništa osim jedne kupole i lika Bogorodice i sv. Antioha". Dakle, kako opat Bonini navodi, početkom XVIII veka (nakon Karlovačkog mira 1699.) monasi se vraćaju i počinju popravljati manastir. U to vreme po nekim podacima manastir poseduje 200 jutara oranica i 582 jutara šume. Kako je stara crkva bila dotrajala (vizitacija iz 1753. godine kaže da je "bila zidana od cigle s blatom malena") to je 1741. godine započela izgradnja nove crkve. Njena je gradnja trajala sve do 1760. godine tako da je vizitacija zatekla crkvu nedovršenu. Zografske ikone na starom ikonostasu crkve slikao je 1747. godine Stanoje Popović. Sama izgradnja je dovela do jednog zaista reprezentativnog objekta za to vreme. Sve u svemu spoljna dekoracija je veoma raskošna, sa raznobojnim kamenom i moguće da spada među dve-tri najlepše na Fruškoj gori. Crkva u vreme vizitacije nije imala ikonostas, a oltar je bio odeljen od crkve ogradom od čamovih dasaka na kojima su bile zakačene ikone. Čini se da ikone nisu imale neku vrednost i to je u zapisniku navedeno. Ipak, krst sa pozlaćenim rubom na vrhu improvizovanog oltara je kod komisije izazvao divljenje. U tom momentu u manastiru živi ukupno 9 monaha, bez đaka, 5 slugu i 14 prnjavoraca. Završetak radova pada tek 1760. godine kada je crkvu osveštao mitropolit Pavle Nenadović. Crkva je dobila živopis tek 1791. godine, a oslikao ju je Kuzman Kolarić iz Sremskih Karlovaca (možda Andrej Šaltlist). Iste godine oslikao je i pevnice, a ikonostas je uradio tokom 1792. godine. Sam ikonostas je rađen pod uticajem baroka, ali sa rokoko rezbarijom (nepoznat majstor). Ikonostas ima ukupno 41 ikonu, raspoređene u četiri zone (tri reda ikona i luneta). Manastir je materijalno dobro stajao tako da 1905. godine ima 1125 jutara poljoprivrednog zemljišta, a 1941. godine poseduje 925 jutara poljoprivrednog zemljišta, 2 vodenice, gostionicu. Manastir nikada nije imao nekih posebnih dragocenosti. Posebno je interesantna kruna, koja je po predanju kruna despota Jovana Brankovića. Sačinjena je od zelene kadife koja je vezena sa srebrnom i zlatnom žicom. Vezom je kruna razdeljena na četiri polja, a u svakom je prikazan šestokrili serafim. Na kruni je i slika Bogorodice Orans. Da li je to stvarno kruna despota Jovana ili je to arhijerejska mitra iz novijeg vremena (iz XV veka) ostalo je otvoreno pitanje.Najstariji pomenNajstariji pomen manastira Privina Glava ide u 1496. godinu kada se u jednom njegovom zapisniku navodi da su ga te 1496. godine despoti Đorđe i Jovan Branković obnovili. No, taj navod je veoma sumnjiv tim više što ga ni vizitacija ne spominje. Nadalje, popis tvrdi da je manastir star, ali da se ne zna ni kada je niti ko ga je sagradio, odnosno ne zna se "kto bil jeja zdatelj i vkoja vremena soružena bila". Ipak. popis navodi da je stara crkva bila mala i da je zidana od blata i cigle.Crkva sa konacima ostala je nepovređena u II svetskom ratu, a riznica sa bibliotekom i arhivom je odnesena i delom spaljena. Konzervatorsko-restauratorski radovi su u toku (1988.). Slava manastira Privina Glava je Sabor sv. arhangela Gavrila - 26. (13.) jul.

Fruškogorski manastiri - Mala Remeta

Legenda i istina o Maloj Remeti veza: Ruma manastir: ženski stanje: aktivan Turci je u svojim knjigama pominju 1546. godine pod imenom Remetica. Spaljivan, pa obnovljen, manastir je tek od 1739. dobio crkvu.

Kao i kod drugih manastira i istorijat manastira Mala Remeta jeste mešavina istine i legende. Kao njegov mogući osnivač pominje se "sremski kralj" Dragutin Nemanjić koji ga je, navodno tokom XIV veka, kao metoh poklonio manastiru Rači na Drini. Ta priča se danas smatra tek legendom, ali ostaje činjenica da se o samom manastiru veoma malo zna i pouzdani tragovi idu tek od turskog vremena kada ga Turci u svojim knjigama spominju po prvi put 1546. godine pod imenom Remetica. Zna se, doduše dosta nesigurno, da je crkva u to doba bila veoma mala i da je izgrađena od kamena "jakože i ninje fundament sviđetelstvuet".

Stradanja i obnovaTokom 1588. godine u turskom popisu se navodi manastirsko imanje i čini se da ono nije bilo malo. Možda je i zato tokom 1566. godine određena otkupna cena od čak 6000 aspri (akči). Međutim, manastiru nije bio suđen miran život tako da je nedugo potom spaljen (verovatno od Turaka) i odmah zatim raseljen. Od tada je ovaj manastir napušten, ali (čini se 1679. godine) patrijarh Arsenije Čarnojević dozvoljava monasima manastira Rače da se nasele u Malu Remetu. U to vreme manastir je bio u potpunim razvalinama pa su ga monasi iz Rače obnovili. Možda od tog događaja i potiče priča da je kralj Dragutin Malu Remetu poklonio ovim monasima. Od tada se Mala Remeta vodi kao metoh Beočinskog manastira. Iz toga vremena potiče i manastirski pečat. Nema sumnje da su račanski monasi obnovili Malu Remetu, ali kakve su prirode bili građevinski radovi koje su oni obavili teško je reći, ali verovatno ne posebno veliki jer se tek od 1739. godine počinje graditi crkva uz pomoć Stanka Milinkovića iz sela Šuljma. Da je i tada Mala Remeta bila metoh manastira Beočin vidi se iz ugovora sa zidarima gde je navedeno da se nova crkva nalazi na "gruntu manastira Beočina, zvano Remetsko". Manastir je u to vreme veoma siromašan pa se tako u vizitaciji iz 1753. godine navodi da ima samo 6 prnjavoraca, kačaru od drvenih stubova prekrivenu šašom, ambar od dasaka pokriven trskom, itd. Crkva je sazidana od kamena i cigle, ali dugo vremena nije ni okrečena, a ni osvežena. Verovatno zbog nedostatka sredstava jer je manastir veoma siromašan. To je bio i 1753. godine kada je od imanja imao samo jednu baštu, zatim "2 vinograda u nima 17 motika; šliva drva oko monastira oko 600; jedna livada na gradini v nej 30 kosa, druga bliz monastira 12 kosa, tretja u Zečaju 2 kose, četvrta u Grabivcu 3 kose; jedan gaj više manastira zabranen; jedan majdan bliz monastira". Tek 1760. godine mitropolit Pavle Nenadović je osvetio manastirsku crkvu pa je za pretpostaviti da je te godine ona bila u potpunosti dovršena. Crkva ima krstoobraznu osnovu u tradicionalnom vizantijsko-srpskom stilu. Kube direktno izrasta iz krova i sužava se ka vrhu pa to predstavlja jedinstven slučaj među fruškogorskim manastirima. Na njemu je ukupno devet polukružnih dvojnih prozora. Zidovi crkve su od tesanog kamena sivoplave boje sa širokim spojnicama što nije najveštije izvedeno, ali ipak daje veoma lep rustičan i pomalo grub izgled. Manastir se od tada veoma malo promenio (bilo je nešto građevinskih radova 1909/10. godine) i ukoliko želite da osetite, makar i prividno, dah prohujalog vremena možete ga osetiti upravo tu pored ove lepe crkvice. Tišina i zelenilo kojim je okružen može da dočara bar deo one atmosfere kojom je bio nadahnut njen graditelj. Manastirski konak je podignut kao posebna zgrada (jedno krilo) uz manastir i datira iz 1758. godine, a izgrađen je zahvaljujući novčanom prilogu Jovana Jovanovića, oficira petrovaradinske regimente. Nekada je manastir imao konake sa dve strane crkvice (severne i južne), ali prilikom obnove 1896. godine obnovljeno je samo jedno. Danas je konak lepa, velika, spratna i u belo obojena zgrada. Sama unutrašnjost crkve ima jedno pomalo čudno rešenje budući da pregradni zid u potpunosti deli srednji deo crkve od priprate pa to dobrim delom umanjuje vidljivost. Sama unutrašnjost crkve je dosta prostrana mada se to, gledajući samo spolja, ne bi moglo reći. Na unutrašnjem zidu u priprati nalazi se i ploča na kojoj piše da je ona tokom 1879. godine prekrivena belim limom umesto dotadašnje šindre. Možda je to i propust, jer se time umnogome umanjio njen rustičan izgled.Vredne ikoneCrkvu je iznutra oslikao veoma prosečan slikar Kosta Vanđelović (1909-10), tako da njegovi prikazi Hrista, svetitelja, sv. Sava se odriče krune, knez Lazar (severna pevnica), car Uroš (južna pevnica) nemaju neku posebnu vrednost, mada nisu neinteresantni za prosečnog posmatrača. Mnoštvo detalja na njima i te kako može da održi Vašu pažnju. Mnogo je vredniji ikonostas. Rezbarski rad (rad nekog majstora Petra) nije nešto što će Vam izazvati posebno divljenje jer je rezbarija veoma skromna. Sam ikonostas se sastoji iz ukupno pet zona (četiri reda ikona i luneta) sa ukupno 53 ikone - rad više majstora. U prvoj zoni nalaze se prestone ikone Pokrova Bogorodičinog, Bogorodice, Spasitelja i Jovana Krstitelja. Sigurno je da je prestone ikone uradio Janko Halkozović (potpisan na prestonoj ikoni Isusa Hrista). U vreme dok je radio u manastiru Mala Remeta on je iza sebe već imao urađen ikonostas kapele manastira u Rakovcu. Upravo četiri prestone ikone jesu ono na šta treba obratiti pažnju jer su urađene u mekim, lakim i razigranim bojama što je pouzdan znak uticaja italo kritskog slikarstva. U sledeće tri zone nalaze se ikone koje prikazuju Velike praznike, Apostole i Proroke. U luneti se nalaze tri ikone (jedna na krstu) i ne zna se ko bi mogao biti njihov autor. Ikone koje su urađene na carskim dverima (Blagovesti), svetitelji na bočnim dverima i medaljonima iznad dveri jesu rad Koste Vanđelovića, ali bez neke posebne vrednosti. Ipak, ikonostas je vredan za videti zbog nekog posebnog daha koji iz njega proističe i uklapa se u atmosferu crkve. Danas manastir poseduje i komadić mošti svetog Đorđa Kratovca. O njima postoji veoma interesantna priča koja je najskorijeg datuma. Pre petnaestak godina u manastirskoj crkvi menjane su celivaonice i u jednoj od njih, negde ispod dasaka, bile su sakrivene ove mošti.Primer tradicionalne arhitektureOno što je karakteristično za manastirsku crkvu i na šta treba obratiti posebnu pažnju jeste skoro potpuno odsustvo baroknih uticaja. Upravo to i jeste vrednost ove crkvice i baš zato ona predstavlja čist primer tradicionalne arhitekture iz krajeva južno od Dunava i Save. Sama crkvica nikada nije imala zvonik, a monahinje su zvonile zvonom koje je bilo pričvršćeno na veliko stablo lipe. Danas je odmah uz manastir na nekoliko drvenih stubova prekrivenih limenim krovom pričvršćeno zvono. Na samom ulazu u manastirski kompleks (sa desne strane) nalazi se mala kapelica Svetog Ilije, koju su monahinje sagradile pre desetak godina. Još i sada se oseća lep miris novog drveta od kojeg je sagrađen ikonostas. Kapelica je u potpunosti prekrivena freskama.Slava manastira Mala Remeta je Pokrov Presvete Bogorodice - 14. (1.) oktobra.

---

Mitropolit gornjokarlovački (1744-49) i beogradsko -karlovački (1749-68). Sagradio je veliku Sabornu crkvu u Sr. Karlovcima i iz osnova obnovio i ukrasio manastir Grgeteg.(oko 1730-1794), slikar; rođen u Makedoniji, živeo u N. Sadu (gde se prvi put pominje 1748) gde je i umro. Wegov rad obeležava prelaznu etapu ka potpunom prihvatanju baroknih shvatanja u srpskom slikarstvu. Radio ikonostase u Maloj Remeti, slike na zidu u crkvi manastira Beočin i dr.Srbin iz Kratova, po zanatu kujundžija. Odbio da pređe u islam, pa su ga Turci spalili u Sofiji u 18. godini života. Obeležava se 24. (11.) februara.

Fruškogorski manastiri - Petkovica

Petkovica - legenda o Jeleni veza: Sremska Mitrovica manastir: bez monaha stanje: u obnovi Narodno predanje kaže da je manastir, inače jedan od najstarijih na Fruškoj gori, sazidala Jelena Štiljanović, udovica Stefana Štiljanovića, ali neki zapisi Petkovicu spominju kao metoh manastira Šišatovac.

Petkovica se smatra jednim od najstarijih manastira na Fruškoj gori, mada nije poznato tačno kada je stvarno i podignut. Narodna legenda ga pripisuje Jeleni Štiljanović, udovici despota Stefana Štiljanovića, koja je tu provela i svoje poslednje dane. Međutim, to teško da odgovara istini. Osnovni podatak na osnovu kojeg se pretpostavlja okvirno vreme podizanja manastira jeste iz vizitacije 1753. godine, gde se navodi da je iznad zapadnih crkvenih vrata (iznutra) stajao zapis na kojem je pisalo da su crkva i trpezarija sazidane u vreme igumana Akakija. Na žalost ni tada se nije mogla iščitati iz zapisa godina kada je crkva podignuta, jer je baš taj deo bio oštećen. No, skoro je sigurno da se radi o početku XVI veka (1558). Sigurniji podatak potiče iz jednog pisanog izvora iz 1772. godine. Tu se navodi da je jedno pisano jevanđelje priloženo manastiru 1552. godine. U jednom nešto kasnijem zapisu navodi se da je manastir Petkovica filijala manastira Šišatovac i da je podignuta 1558. godine. U vreme poznatog otkupa (1566) manastiru je određen iznos od 12000 akči što je u odnosu na ostale manastire bila velika svota, što može da potvrdi da je manastir materijalno dobro stajao. Godišnja dažbina bila je 800 akči. Baš ta velika svota za njegov otkup izaziva neka pitanja. Na prvi pogled vidljivo je da je crkva mala i da nema nekog vidnijeg bogatstva. Da je to tako vidi se i iz toga da je manastir jedno vreme bio zapušten (tokom XVII veka), pa ga je Sinan beg mitrovački hteo porušiti ne bi li od cigle i kamena zidao svoj dvor u Mitrovici. Međutim, zauzimanjem mitropilita Pajsija on je očuvan (pod uslovom da mu (Sinan begu) se isplaćuje 100 groša godišnje), mada je u Petkovici Sinan beg izgleda poručio trpezariju i nekoliko ćelija.Svađa i pomirenje sa ŠišatovcemManastir je obnovljen tek na inicijativu Arsenija Čarnojevića. "Obnovite Petkovicu, koja je bliže vas. Ja sam čitao u Pećkom Kondiku i u srpskom letopisu, gde su napisane sve crkve i manastiri Srpske zemlje, sve kad je koja i u koje doba sazidana" savetuje on kuveždinskog igumana Jevsevija. Shodno tome započeli su radovi na obnovi, a misli se da su glavni teret ovih radova podneli prebegli monasi iz manastira Žiče. Tako je časna trpeza bila osvećena između 1700. i 1708. godine (od strane mitropolita Stefana Metohijca (1690-1706)). Iako je obnova tek započela Petkovica je privlačila pažnju, pa je opat Bonini hvali (1702) zbog izgleda (kaže da je crkva sazidana od kamena). "U njoj se nalazi jedna lepa crkva, cela sazidana od kamena. Veoma je poštovana. Svaka slična građevina u ovim krajevima je značajna, jer ih se takvih malo vidi". Nadalje opat Bonini kaže da "tu ne stanuje ni jedan kaluđer, već se s vremena na vreme šalje jedan sveštenomonah iz Šišatovca da bogosluži Divošanima koji u ovu crkvu dolaze u velikom broju". Čini se da to ipak nije tačno jer se zna da u manastiru 1734. godine boravi iguman Prokopije i još šest drugih monaha. Nekako u to doba se završavaju i radovi na obnovi (oko 1735. godine). Čini se da je Petkovica bila oduvek metoh mnogo većeg i bogatijeg Šišatovačkog manastira (stoga mogućnost da ju je baš Šišatovac podigao). No, to nije značilo da je bratija ovih manastira bila složna. Početkom XVIII v. manastiri su se počeli deliti između sebe u mnogo čemu, a to je bilo vidljivo u tome što se bratija delila na Petkovčane i Šišatovčane. Tek "zavješčanijem" od 4. oktobra 1741. godine to je prekinuto i manastiri su se sjedinili u jedan i imaju zajedničkog igumana u Šišatovcu, s tim da bi u Petkovicu bila slana naizmence (na svakih nekoliko godina) po dva monaha koji bi se brinuli o njoj. Polovinom XVIII v. manastir je još uvek aktivan i izgleda dosto dobro materijalno stoji, jer Opis iz 1753. godine tvrdi da je posedovao stvari, knjige, ikone, odežde. Postojao je ikonostas izrađen 1735. godine (sa 26 ikona na njemu), na kojem se posebno isticao monumentalni krst. Međutim, trpezarija i ćelije su bile građene od trošnog materijala - pletera, kao i sve unutrašnje pregrade u konacima. Tavan je prekriven daskama, a krov trskom. Freske su bile u prilično lošem stanju pa je živopis "vesma porušen" i "moleraja izopadala". Ikonostas za crkvu je rezan 1735. godine. Zna se da je crkva manastira živopisana (ali ne sva) tokom 1588. godine, a istovremeno je sagrađena i trpezarija. O tome postoji zapis na zapadnom zidu naosa crkve. Freske su urađene temperom, a izgleda da nisu bile neke naročite vrednosti isključivo zbog manje veštih majstora (verovatno monaha). Slike su rađene na centimetar debelom sloju kreča, pomešanim sa plevom. Priprata nije oslikana. Budući da su u to vreme istovremeno živopisane crkve manastira Krušedola, Velike Remete i Hopova, veštije slikarske ekipe su bile tamo, a Petkovica se morala zadovoljiti manje veštim majstorima. Freske su bile u grubim bojama, rađene pomalo početnički, a ono što je naročito primetno jeste da majstori nisu bili upućeni u anatomiju ljudskog tela. No, od svega toga je najvažnije to da su se one sačuvale.Originalna arhitekturaSlike u gornjoj zoni naosa su svakako najinteresantnije, ali i mnogo kvalitetnije od ostalih pa nije nemoguće da su ih radili drugi majstori od onih koji su oslikavali istočni zid crkve. Dakle, u gornjoj zoni naosa je predstavljen ciklus Velikih praznika koji se proteže sve do svoda oltarske apside. Svakako da od svih fresaka najviše pažnje privlači poprsje Hrista Pantokratora koje je naslikano u temenu kupolne kalote. U ovom momentu ova freska je velikim delom oštećena tako da na njoj možete da vidite samo fragmente. S druge strane, velik je hendikep u tome što su zbog nezgodnog ugla freske u naosu teško vidljive tako da možete mnogo toga propustiti. Ne možete, a da ne primetite kako je umetnik sve likove prikazao blede u licu, toliko jednolično sa zaleđenim duševnim mirom, koji kao da su u potpunosti obuzeti svojom duševnom i telesnom askezom tako da ne primećuju ništa oko sebe. Ne vidi se nigde na njihovim izrazima bilo kakva strast, već samo duhovni izraz. U prvom momentu može Vam se učiniti da je to umetnikov propust, međutim, ako se više upustite u posmatranje ovih fresaka uvidećete da je to upravo ono što ih čini toliko privlačnim. Vremenom, manastir je počeo naglo da siromaši. Početkom XX veka on nema skoro ništa. Kako je konak bio sklon padu srušen je 1908. godine, a česma sa vodom zatrpana. Ono što je pogoršavalo njegovu situaciju bilo je to što Petkovica, kao metoh mnogo većeg manastira Šišatovac, nije imala bratstva i u njemu su boravili najviše jedan ili dva monaha (najduže do 1856.). Na kraju više nije bilo ni toga pa je bila posećivana samo na dan slave hrama radi vršenja službe. Nešto temeljnija obnova urađena je tek 1927. godine. Tokom rata ikonostas je uništen i od njega je ostao samo krst i dve ikone. Ipak, danas se manastir Petkovica spominje isključivo zbog izuzetne vrednosti svoje arhitekture budući da ona predstavlja čist tradicionalni stil naše arhitekture, tako redak na Fruškoj gori (jedina pored Rakovca i Hopova). Crkva je sazidana od kamena u obliku detelininog lista, a pevničke i oltarska apsida su iznutra polukružne, spolja četvorostrane sa završetkom u obliku šiljka. Kube je osmostrano i leži na kvadratnom tamburu čije su ivice tako oštro zasečene da daju jednu pravilnu osmougaonu osnovu. Crkva ima mali zvonik iznad zapadnog zabata (naknadno dozidan), okružena je sa sedam malih (prvobitnih) uzanih četvorouglastih prozora. Priprata je pravougaona i od naosa je odeljena zidom. Spoljni zidovi su omalterisani. U hram se ulazi sa zapada. Sve u svemu, crkva je građena sa dosta disproporcije, ali čini se da je to baš ono što joj daje posebnu ljupkost. U toku II svetskog rata crkva je napuštena, a što je u njoj bilo starih ikona odneseno je i rastureno. Ikonostas je uništen, a krst je prenesen u Muzej Srema u Sremskoj Mitrovici. Obnova crkve i čišćenje živopisa izvršeni su 1950/52. godine, a konzervatorski radovi su nastavljeni 1981. godine. Slava manastira Petkovica je Prepodobna mučenica Paraskeva - 8. (26.) avgust i Prepodobna mati Paraskeva - sveta Petka - 27. (14.) decembar.

Fruškogorski manastiri - Divša

Divša - vekovna borba za opstanak veza: Sremska Mitrovica manastir: ženski stanje: aktivan Po predanju manastir je zadužbina despota Jovana Brankovića, a potiče, prema najstarijem pisanom pomenu, s kraja XV ili početka XVI veka. Manastir jo uvek čeka neimare, a crkva ikonostas.

Manastir Divša (narodno Đipša) po predanju jeste zadužbina despota Jovana Brankovića (1499-1502), a opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine ovo predanje dodatno potvrđuje. Međutim, za sada još uvek nema bilo kakvog pisanog ili nekog drugog traga koji bi ovakvu situaciju mogao da potkrepi.O samome manastiru najstariji sačuvani pisani pomen jeste u rukopisnom četverojevanđelju koje je pisano krajem XV veka (možda početkom XVI) i koje je dugo čuvano u manastiru. Manastir je poznat i Turcima koji ga navode u svom popisu iz 1566. godine, ali pod imenom manastir Svetog Nikole u selu Lipovici. Turci navode da manastir poseduje dva vinograda i jednu livadu od pet kola sena. Na osnovu toga određuju manastiru otkupnu sumu od 4000 akči što je veoma mala suma, pa je pretpostavka da su manastirske zgrade (izuzev crkve) bile od drveta. Po svemu sudeći radilo se o siromašnom manastiru koji nije privlačio posebnu pažnju Turaka bar ne toliku da bi ga opteretili lažnim nametima. Iz ovih turskih popisa teško je odrediti kako je manastir tada izgledao, ali opat Bonini u svojim rukopisima iz 1702. godine nešto je određeniji. On tvrdi da se "kaluđerski manastir Đipša nalazi u jednoj pošumljenoj, udaljenoj i nenaseljenoj dolini. Sada u njemu ima nekoliko kaluđera, koji ponovo grade manastir i crkvu". Nadalje tvrdi da ima 100 jutara zemljišta, 2 jutra vinograda i 500 jutara šume. Dakle, očigledno je da se radilo o manastiru koji je bio dosta udaljen od naseljenih mesta i verovatno zato i dosta siromašan.Borba za samostalnostSledeći važan pomen o manastiru potiče iz 1706. godine. To je privilegija "ot Josifa cesara rimskog" (austrijski car Josif I) gde se manastir Divša navodi kao metoh manastira Kuveždina. To znači da je nekako od toga doba manastir Divša pao pod nadležnost Kuveždina. To nikako nije zadovoljilo njegove monahe tako da narednih godina oni pokušavaju da povrate samostalnost. Tokom vremena to im je u dva navrata i uspelo, ali samo za kratko. Stalni pratilac manastira Divše bilo je njegovo siromaštvo, pa zato 1734. godine u njemu boravi bratstvo od samo četiri člana. Zbog toga manastir nema ni sve bogoslužbene knjige što uz mali broj monaha svakako utiče na njegovu smanjenu aktivnost. Situacija se nešto poboljšala 1738. godine jer manastir dobija potrebne bogoslužbene knjige što je uticalo da se njegova aktivnost znatno povećava. Sledećih godina u manastiru se dešavaju dva veoma interesantna događaja. Najpre (1741.) u manastir je došao pustinjak Matej, jedan veoma snalažljiv i vredan monah, koji u veoma kratkom vremenu uspeva da iskrči okolnu šumu i da zasadi voćnjak od čak 2500 voćki. Sledeći događaj je bio mnogo dramatičniji: 1744. godine pokušalo se da Divša (zajedno sa Kuveždinom) postane metoh Hilandara, no to se osujećuje. Te godine patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta je doneo tu odluku. Međutim, seljaci iz okoline manastira Divše su bili veoma odlučni u tome da se to spreči pa su u tome do kraja i uspeli. To im se tada učinilo malo pa su pokušali da manastir Divšu otrgnu od zavisnosti Kuveždina tražeći da Divša postane ponovo samostalna. Ne zna se epilog tog sudara različitih želja, ali sudeći po Opisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine, gde se navodi da Divša ima svog igumana, izgleda kao da su u tome uspeli i da je manastir dobio samostalnost. Ipak, ono što ovakav zaključak dovodi u sumnju jeste to da se u Opisu manastir Divša vodi pod naslovom "Filijal Divša" - što bi trebalo da znači da je još uvek bio pod Kuveždinom. S druge strane opet postoji pretpostavka da je manastir Divša bio samostalan, ali privremeno, za vreme dok se ne izvrši restauracija (u vreme vizitacije 1753. godine radila se obnova crkve spolja i iznutra). Takvo gledište podupire to što postoji bratski zaključak Divše iz 1775. godine da manastir i dalje bude "potčinen" manastiru Kuveždinu. S tim u skladu odlučilo se da manastirski iguman živi u Kuveždinu, a ne u Divši.Manastirska crkvaIz opisa (1753.) vidi se da je manastirska crkva već tada bila veoma stara i da je sazidana od kamena i cigle - kaže se da je crkva "drevnaja, kamenom i ciglom sozidata". Te godine vršena je i velika restauracija crkve, a dovršavao se novi ikonostas. Bila je krstoobraznog oblika sa poligonalnim apsidama i dekorativnim kubetom. Zvonik sa kapelom nad pripratom je sazidan između 1762-66. godine. Uz crkvu je sazidan toranj kvadratnog preseka. Konak je sagrađen tokom XVIII veka na arkadama sa spratom. Kasnije je dozidana i pretpriprata (istovremeno kad je dozidan i zvonik 1762-66.). Glavni ktitor bio je pustinjak Matej - monah koji je toliko zadužio ovaj manastir. Wegova je zasluga što su podignuti priprata, zvonik, kapela i dvospratna zgrada konaka na zapadnoj strani. Matej je u manastiru umro, a sahranjen je u crkvi 1765. godine. Iz tog vremena (1772) postoji gravira na kojoj je prikazan manastir Kuveždin (rad Zaharija Orfelina), a u gornjem levom uglu ucrtana je i Divša kao veoma skromna građevina sa zvonikom, osmougaonom kupolom i nekoliko velikih prozora. Sa tri strane manastir je okružen konacima, a sa četvrte zaštitnim zidom. Obratite pažnju na deo slike koji prikazuje severoistočnu stranu manastira gde se vidi grobljanska kapela i koliba (možda pećina?) u kojoj je verovatno živeo pustinjak (pustinožitelj) Matej. Izgled manastirske crkve značajno je promenjen u obnovi 1822. godine (godina urezana na fresci sv. Nikole u niši iznad južnog ulaza u crkvu). Od tada crkva se sastoji iz dva dela i to prvobitne crkve i kasnije dozidane priprate i zvonika. Sama crkva je jednobrodna građevina sa oltarskom, dve pevničke (pravougaone) apside i kubetom koje se uzdiže iznad naosa. Crkva ima sedam visokih prozora, ali veoma uskih. Materijal je opeka sa ponegde upotrebljenim kamenom. Ikonostas je izrezbaren 1751. godine, ali se ne zna ko je bio majstor. Interesantno je to da se ikonostas (iako u tom momentu nedovršen, budući da je rezbarenje završeno 1754.) veoma dopao komisiji koja je sačinjavala vizitaciju 1753. godine pa ona u zapisnik bez ikakve ograde navodi da da je ikonostas "novo preizrjadno piltorsko delo". Kako je oslikavanje bilo u toku, to se komisija nije mogla izjasniti i o radu slikara. Ikonostas je oslikao Teodor Stefanov Gologlavac (potpisan na ikoni sv. Nikole) koji je poznat i pod imenom Teodor Valjevac. O njemu samome ima malo podataka, ali je izvesno da je rad na ikonostasu u manastiru Divša njegov prvi krupniji rad. Ikonostas u Divši ima i jedan drugi značaj, on spada u možda prvi slikarski rad u srpskom slikarstvu koji je urađen u duhu ranog baroka - nove slikarske struje koja je dolazila iz Evrope. Danas su ikone sa ikonostasa (njih ukupno 11 - sve praznične ikone) u Galeriji umetnosti u Sremskoj Mitrovici. Osim ovih sačuvano je u kapeli manastira Kuveždin ukupno 12 ikona na kojima su likovi apostola. Čini se da je manastir uglavnom bio u trošnom stanju tako da je između 1913. i 1922. godine bio čak i napušten (1905. godine pominje se kao filijala manastira Kuveždin). Te godine (1922.) iguman Pantelejmon Lazić počinje sa opsežnim građevinskim radovima. Bio je veoma aktivan tako da je u njemu postojala u to vreme i škola za decu iz manastirskog prnjavora. Nekako u to doba - 1923. godine, po drugi put manastir Divša je dobio samostalnost. To se desilo zbog toga što je manastir Kuveždin pretvoren u ženski manastir, no to je trajalo sve do 1933. godine kada se ponovo vraća u zavisnost Kuveždinu. U to vreme manastir poseduje 795 jutara poljoprivrednog zemljišta. Manastir je za vreme II svetskog rata spaljen i do danas su izvršene samo neke popravke. Zbog toga današnji posetilac može veoma malo toga videti od onoga što je manastir Divša bio nekada. Crkva je u potpunosti obnovljena, ali trenutno nema ikonostasa niti je iznutra oslikana. Pri izgrađivanju nove crkve iskorišćeno je nešto od materijala sa stare crkve tako da je na nekim mestima (portal ulaznih vrata, freska iznad ulaznih vrata, vrata priprate i na još nekoliko mesta na spoljnim zidovima crkve) taj materijal ugrađen i sasvim je jasno vidljiv. Od 1980. godine manastir je naseljen (vaspostavljen kao ženski) i postepeno se obnavlja. Slava manastira Divša je Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja - 22. (9.) maj.

Fruškogorski manastiri - Vrdnik

Ravanica - duh kneza Lazara veza: Irig manastir: muški stanje: aktivan Godine 1811, na Vidovdan, kada je završena manastirska crkva, u nju su prenete mošti kneza Lazara. Manastir je u svakom pogledu jedan od najznačajnijih na Fruškoj gori.

Kao i kod većine fruškogorskih manastira prošlost manastira Ravanica u Vrdniku ostaje nejasna. Prvi podatak o njemu ide iz turskih dokumenata gde se u popisu iz 1566. godine navodi njegovo imanje i određuje suma od 3000 akči za njegov otkup. Monasi iz manastira nisu uspeli da sakupe potrebnu svotu pa su se, plašeći se turske osvete, razbežali na sve strane. Na svu sreću pojavio se jedan meštanin Kupinika (Kupinova) po imenu Pejo koji je isplatio Turcima traženi iznos. Sasvim je otvoreno pitanje vremena izgradnje manastira. Postoje samo pojedinačni spomenici koji mogu tek nešto da nagoveste. Jedan od njih je minej iz 1589. godine koji je ostavio monah Georgije i koji govori da je manastir delovao u to vreme. Tu je i beleška iz zapisnika vođenog 1753. godine u kojem se navodi da je stara manastirska crkva bila posvećena Jovanu Krstitelju i da je sagrađena u vreme beogradsko-sremskog mitropolita Serafima. Kako se ne zna tačno kada je živeo ovaj mitropolit (neki izvori tvrde da je živeo u vremenu između 1548. i 1589. godine) taj podatak može tek okvirno da pomogne u otkrivanju približne godine kada je manastir stvarno sagrađen. Iz toga vremena potiče podatak da je u Vrdniku patrijarh Pajsije ( I Janjevac, 1614-47) 1627. godine dobio "Čatovnik s obrazi", tzv. Minhenski psaltir iz Privine Glave i dao ga uvezati.Nepoznati osnivačiZbog svega je veoma teško reći kada je manastir stvarno podignut. No, bez obzira na sve sasvim je sigurno da je osnovan u vremenu između kraja XV i početka XVI veka. Budući da se ne zna vreme njegove gradnje to se još manje zna ko ga je sagradio. Opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine pravi dodatnu zabunu navodeći da je "Zdatelj že jego sv. knez Lazar serbski", odnosno navodi da je osnivač ovog manastira knez Lazar. No, to je netačan podatak. O manastiru Vrdniku se veoma malo zna sve do 1697. godine kada su se u njega naselili prebegli monasi iz Ravanice u Srbiji. Nakon boravka u Sent Andreji (od 1690), ravanički monasi dobijaju dozvolu da se presele u manastir u Vrdniku koji je u to doba bio napušten i po svemu sudeći razoren. Uskoro ravanički monasi na čelu sa kir Dimitrijem dolaze u Vrdnik i imaju šta da vide. Tamo gde je nekada bio manastir sada je bujala šuma čak u tolikoj meri da je nad svodovima oštećene crkvene građevine naraslo drveće. Ovakvo teško stanje nije obeshrabrilo ravaničke monahe i oni su za relativno kratko vreme osposobili manastir.No, ni to ne treba preuveličavati. Crkva i konaci su bili veoma primitivno građeni - od pletera i drveta koje je oblepljeno blatom. No, to je bilo dovoljno da manastir bude osposobljen za svoju svetu misiju u narednim vekovima. Kako su monasi iz Ravanice sa sobom doneli i sve one dragocenosti koje su uspeli da izvuku iz svoga manastira, posebno mošti kneza Lazara, to se i manastir u Vrdniku od toga doba počeo zvati Ravanicom. Na neki način, narod je Ravanicu iz Srbije izjednačio sa manastirom u Vrdniku i dao mu isti naziv - Ravanica. Iz toga doba verovatno ide i legenda da je Vrdnik zadužbina kneza Lazara. Po popisu iz 1753. godine vidi se da je crkva od kamena nazidana u znaku krsta, sa svodom od cigle i pokrivena šindrom od hrastovine. Bila je krečom okrečena (znači nije bila živopisana), a ni ikonostas se ne pominje. Nema sumnje da je i u to vreme manastir bio siromašan pa bi i to mogao da bude razlog što su vrdnički monasi često putovali u Rusiju tražeći materijalnu pomoć. Ipak, vremenom, najviše zahvaljujući tome što su u njemu bile smeštene mošti kneza Lazara, manastir je primao sve više posetilaca, a i novčana pomoć je bila sve veća.Zbog svega, polovinom XVIII veka počinje se razmišljati o potrebi izgradnje veće crkve pa su se u tom smeru počele odvijati i pripreme. Nakon dugog otezanja, 1801. godine počinje da se gradi crkva. Zidao ju je Kornelije, majstor iz Novog Sada. Međutim, i tu je rad nešto zapinjao tako da je tek 10. juna 1811. godine crkva završena i osvešena. Ono što je karakteristično jeste to da se pri izgradnji crkve strogo vodilo računa da su svi majstori koji su je zidali morali biti Srbi. Istovremeno sa crkvom nazidan je i zvonik sa četiri sprata. Iste te godine na Vidovdan prenete su mošti kneza Lazara u novu crkvu. To je bio izuzetno svečan događaj kome je prisustvovao mitropolit Stefan Stratimirović (karlovački mitropolit, 1790-1836) koji je stigao u paradnoj kočiji sa zapregom od šest belih konja. Od tada pa do danas na građevinskim objektima ima samo nekoliko izmena. Prizemno krilo jugozapadnog konaka više ne postoji. Na istočnoj strani zaštitna ograda je takođe uklonjena i zamenjena zaštitnim zidom na kome je veoma lepa dekorativno izgrađena ulazna kapija. Na južnom krilu konaka barokni zabat je takođe pretrpeo dosta izmena. Drugih izmena izgleda da nije bilo. U nekoliko navrata crkva je obnavljana (1885, 1889. itd.), ali to sve ukupno nije izmenilo njen izgled. Crkva dugo nije bila živopisana i tek 1853. godine oslikava je Dimitrije Avramović u duhu romantizma.Selidba moštijuIkonostas je izrezbario karlovački duborezac Marko Vujatović (1809-14), a pozlatio ga je Petar Čortanović. Najlepše su izrađene carske dveri i Bogorodičin tron. Mnoštvo motiva se prepliće i možete provesti dosta vremena pokušavajući uhvatiti detalje. Sam ikonostas po svom stilu jeste prelaz od baroka ka klasicizmu. Ikonostas je između 1851-53. godine Dimitrije Avramović oslikao u tri zone sa ukupno 42 ikone. Njihovu lepotu i izražajnost je teško opisati, pa je prava šteta što zbog visine ikonostasa nećete biti u stanju detaljno pregledati ikone iz gornjih zona. Ikone na ikonostasu stare crkve slikao je (1743.) Stanoje Popović u zografskom stilu, a zidne slike u manastirskoj trpezariji radio je (1771-76.) Amvrosije Janković. U crkvi je dugo sa desne strane oltara, pod samim prestonim ikonama, ležao kivot od kiparisa (izrađen 1826. godine) u kojem su počivale mošti kneza Lazara. Mošti su morale da se u više navrata sklanjaju iz manastira. Tako su 1716. godine zbog opasnosti od Turaka boravile jedno vreme u Futogu. Ponovo 1848. godine vrdnički monasi moraju da sklanjaju mošti, ovaj put u strahu od Mađara i to u Klenak. No, tu su boravili tek tri meseca i onda su ponovo vraćene u Vrdnik. Danas, one više nisu u Vrdniku i vraćene su u Ravanicu u Srbiju. Ipak, u manastiru postoji jedan komad moštiju i izložen je u staklenoj posudi ugrađenoj u kivot. Kneževe mošti su dugo godina bile u starom kivotu koji je donet iz Ravanice. Godine 1757. sačinjen je novi kivot od drveta, pozlaćen na šest stubova, s krunom i dvoglavim orlom na vrhu i likom kneza Lazara (dar Obrada Futožanina). Od 1826. godine mošti se nalaze u kivotu izrađenom od kiparisa, poklonu mitropolita Stefana Stratimirovića (u njemu su i danas). Kivot Obrada Futožanina danas možete videti u manastiru Vrdnik ispred oltara, ali on je prazan, jedino se u malom staklenom prostoru nalazi deo kneževih moštiju. Od dragocenosti manastir je imao haljinu kneza Lazara (danas samo komad). Nekada se ona nalazila u crkvenoj priprati na tetrapodu iznad celivajuće ikone u malom ormariću sa staklenim vratima. Osim komada moštiju kneza Lazara, manastir poseduje još i mošti svete velikomučenice Anastasije (III vek), svetinje sa Hristovog groba, deo moštiju sv. Teodora Tirona (sve izloženo ispred ikonostasa). Vrdnički manastir je u svakom pogledu izuzetno vredan i predstavlja jedan od najkapitalnijih na Fruškoj gori. On je dugo bio i među najbogatijim na Fruškoj gori - 1905. godine poseduje 1696 jutara zemlje, a 1941. godine ukupno 1420 jutara. Slava manastira Ravanica je Vidovdan - 28. (15.) juna.

---

1)(1815-55), slikar i pisac, jedan od začetnika romantizma u srpskom slikarstvu; izradio ikonostase u Sabornoj crkvi u Beogradu, Topoli, manastiru Ravanici ...

Fruškogorski manastiri - Šišatovac

Šišatovac čeka neimare veza: Sremska Mitrovica manastir: muški stanje: aktivan Nekad jedan od najznamenitijih srpskih manastira, u XIX veku stecište srpske inteligencije, još čeka na popravku i freskoslikare.

Manastir Šišatovac je po mnogo čemu osoben. Najpre po tome što se, za razliku od drugih fruškogorskih manastira, sasvim sigurno zna kako je i kada nastao. Izvesno je da je osnovan 1520. godine, a da su osnivači monasi iz manastira Žiča. Tih godina morali su, kao i mnogi drugi, da se sklanjaju ispred Turaka u Srem. Pod vođstvom igumana Teofila, monaha Ilariona i Visariona dolaze u Srem. Tu zatiču jednu malu crkvicu koja je bila posvećena sv. Nikoli i koju oni nazivaju "Remetsko". Upravo na tom mestu oni zidaju crkvu posvećenu Rođenju Bogorodice i nazivaju je Šišatovac.Kult Stefana ŠtiljanovićaO toj prvobitnoj crkvi postoji jedan izuzetan dokumenat. U četverojevanđelju (pisanom 1560. godine od starca Evgenija) u vreme igumana Teofila, sačuvana je iza poslednjeg lista knjige slika stare crkve Rođenja Presvete Bogorodice iz 1520. godine. Tu crkvu bez zvonika podigli su iguman Teofilo i izbegli žički monasi. Nekom igrom sudbine taj crtež su naručili monasi iz Šišatovca ne bi li sačuvali uspomenu na staru crkvu koja se trebala rušiti. Ova slika je rađena dosta kasno (1778. godine) od strane lajtnanta Pavla Dimitrijevića, a u vreme kada se već zidala nova (današnja) crkva. U to doba u manastiru je postojao kult sv. Stefana Štiljanovića (videti napomenu 4) u "Očuvan duhovni portret Evrope" (2), str. 5). U Panagiriku manastira Šišatovac iz 1545. godine postoji jedan kratak zapis koji kaže: "Ova sveta i božanstvena knjiga koja se zove Panagirik, manastira Šišatovca hrama Rođenja Presvete Bogorodice, gde netljene mošti počivaju svetog i pravednog i divnog Stafana Štiljanovića, srpskog despota". Ako se uzme u obzir da je Stefan Štiljanović umro tokom 1543. godine (možda čak i kasnije), a da ga ovaj zapis i 1545. godine već spominje kao sveca može se konstatovati da je veoma brzo posle smrti proglašen za sveca.Manastir je zbog kulta Stefana Štiljanovića imao dosta posetilaca i materijalnih priloga tako da je dobro stajao što nikako nije moglo izmaći budnom pogledu Turaka. Stoga tokom 1566. godine oni određuju manastiru iznos od 26000 akči za obavezu otkupa, a 1000 akči o tadašnjem stanju u manastiru. Mnoštvo posetilaca je obilazilo mošti Stefana Štiljanovića, a tokom 1643. godine u manastiru jedno vreme boravi patrijarh Pajsije (Janjevac, patrijarh srpski 1614-48.) i osim što se poklonio moštima sv. St. Štiljanovića, napisao mu je Povesno slovo. Nekako u to doba i opat Bonini ga je posetio (1702) i o njemu je stekao lepe utiske koje ne krije da navede: "Manastir je jedan od većih u Sremu. Ne računajući iskušenike i poslugu, u njemu živi 25 kaluđera opštežitelja*. Bogati su, jer ooseduju dobro i plodno zemljište, kako među brdima tako i u rečnoj dolini, imaju i prelepe vinograde. S leve strane ispod manastira nalazi se divna česma, gde izvire veoma sveža i zdrava voda. Pravo je dosta veliki podrum. Ceo je sazidan od četvrtastog kamena, ali je poluotkriven. Manastir je okružen isključivo stablima raznovrsnog voća. U njegovoj lepoti se može uživati samo izbliza jer je zaklonjen". Nadalje opat Bonini navodi da manastir uživa ukupno 1138 jutara zemlje.Prilog Vuka IsakovičaPrvobitna crkva nije sačuvana i brzo je srušena, tako da se već u vizitaciji iz 1753. godine navodi samo nova crkva sagrađena 1634. godine. Tako Opis navodi da je nova crkva sagrađena od kamena, ima dva kubeta i da je pokrivena novom hrastovom šindrom. Nedugo potom sagrađen je 1742. godine novi četvorospratni zvonik kvadratnog preseka prilogom Vuka Isakoviča (glavni junak "Seoba" M. Crnjanskog). Kako je crkva izgledala u to doba (kraj XVII veka) može se videti na maloj ikoni rađenoj na drvetu gde je crkva prikazana kao veoma skromna građevina sa dve kupole i slobodnom zapadnom fasadom. U doba vizitacije unutrašnjost crkve je bila u prilično lošem stanju jer su neke freske pootpadale. Navodi se da u crkvi postoji ikonostas (danas se o njemu ne zna skoro ništa). U manastiru boravi ukupno 13 monaha, 5 đaka, 13 slugu, 12 prnjavoraca. Tokom 1749. godine podignuta je i grobljanska kapela oblika jednobrodne crkvice sa četiri prozora i vratima, trougaonog zabata i drvenog zvonika na zapadnoj strani. Iz tog vremena je ostao prikaz crkve na graviri Hristofora Žefarovića (vidi napomenu 6) u nastavku Jazak-arhitektonski biser (3), str. 7) iz 1753. godine gde je prikazan sveti St. Štiljanović sa krunom na glavi i skiptrom u desnoj ruci. U medaljonu sa njegove desne strane prikazan je grad Morović, dok je u medaljonu sa njegove leve strane manastir Šišatovac. Lik sv. St. Štiljanovića je pomalo idealizovan i veoma podseća na Brankoviće.Crkva koju mi danas poznajemo podignuta je u vremenu od 1758. do 1778. godine. Ono što na njoj odmah privlači pažnju jeste njena veličina koja prelazi u monumentalnost, tako da i po tome odstupa od ostalih daleko manjih fruškogorskih manastirskih crkava. U njenoj arhitekturi ne samo da potpuno preovlađuje barok, već i to što su njeni prozori (njih 9) izrađeni u gotskom stilu, što je čini se jedini primer takve gradnje na Fruškoj gori. Crkva je oslikana od strane Grigorija Davidovića Obšića iz Čalme. Crkvu je majstor oslikao u potpunosti "od pjevnica do verha svoda". Godinu dana kasnije on je oslikao i ikonostas. Danas se o šišatovačom ikonostasu zna tek onoliko koliko to dopuštaju slučajno sačuvane fotografije i svedočenja savremenika. Karakteristično za njega jeste to da je spadao u retke oltarske pregrade koje su bile zidane. Sastojao se iz tri horizontalne zone (prestone ikone, praznici i medaljoni). Skoro sve ikone su bile oslikane na gipsanoj podlozi. Nažalost, sačuvane su samo carske dveri sa predstavom Blagovesti. Inače, manastir je tokom XVIII i XIX veka imao svoj procvat. Posećuje ga pećki patrijarh Pajsije (1633/34), patrijarh Maksim (1666), Arsenije III Čarnojević (1702), episkop temišvarski Nikola i bački Sofronije (1726), mitropolit Vićentije Jovanović (1733), Arsenije IV (1745). Tokom XIX veka tu su Lukijan Mušicki, Vuk Karadžić, P. Šafarik i F. Miklošić**. U celini, današnji ostaci ovoga manastira (i pored delimične popravke) predstavljaju impozantnu sliku. Ne možete a da se ne divite veličini koju manastirska crkva ima, ali isto tako ne možete izbeći i mučni utisak nad ljudskom glupošću kada uđete u unutrašnjost crkve. U njoj osim golih zidova nema više ništa, tek tu i tamo na zidu poneki ostatak freske koju vreme ili ljudski vandalizam nisu izgrebali ili narušili. Ogromni unutrašnji crkveni prostor danas je prazan, a pod njegovim svodovima umesto da lebdi crkveno pojanje, molitva i miris tamjana, čuju se golubovi.Stecište inteligencijeMožda je najpoznatiji period od 1812. godine kada je u Šišatovcu boravio Lukijan Mušicki (arhimandrit) koji je uspeo da od manastira napravi stecište najznačajnije srpske inteligencije toga doba: Vuka Karadžića, Jakova Gerčića, Petra Ivanovića Kepena i drugih. Mušicki je iz Šišatovca otišao 1827. godine. Manastir je svakako veoma bogat sa 1296 jutara zemlje (1905. godine), a neposredno pred II svetski rat on poseduje 1182 jutra.U II svetskom ratu manastir sa crkvom je razoren. Slava manastira Šišatovac je Mala Gospojina - 21. (8.) septembra.

---

* Kinovija (gr. koinos bios, zajednički život) ili opštežitije, manastir u kome se strogo provodi monaški princip: da niko ne može imati ništa svoga posebnoga već da je sve zajedničko i sva bratija živi, hrani se i odeva u manastirskoj zajednici. Suprotno: Idioritmija (gr. idios rhythmos, sopstveni, lični život) ili osopština. (R. Grujić, "Azbučnik SPC", BIGZ, BG, 1993. str.122, 91)

** Maksim (Skopljanac), patrijarh srpski (1656-73); Nikola (Dimitrijević), episkop temišvarski (1728-44); Sofronije (Tomašević), episkop bački (1718-30); Arsenije IV (Jovanović-Šakabenta), patrijarh srpski (1725-48); Miklošić, Franc (1813-91), slovenački slavista, kod njega učili Đ. Daničić i Vatroslav Jagić.

Fruškogorski manastiri - Krušedol

Krušedol - mauzolej znamenitih Srba veza:Beograd-Novi Sad manastir: ženski stanje: aktivan Jedan od najznačajnijih srpskih manastira osnovali su despot Đorđe Branković (potonji monah Maksim) i njegova majka Angelina (žena slepog Stefana Brankovića), a u njemu počivaju posmrtni ostaci mnogih glasovitih Srba.

Manastir Krušedol je osnovan od strane despota Đorđa Brankovića (monaha Maksima) i njegove majke Angeline (žena slepog Stefana Brankovića). Smatra se da je njegova izgradnja započela oko 1509. godine. Manastir je tek delimično završen oko 1513. godine, a uz veliku pomoć ruskog velikog kneza Vasilija Jovanovića i vlaškoga vojvode Jovana Wagoja Basarabe. Za vreme njegove izgradnje beogradski i mitropolit "vo vsej sremskoj zemlji" Maksim je imao rezidenciju u Uspenskom manastiru u Beogradu, ali je povremeno dolazio u Krušedol ne bi li nadgledao kako napreduju radovi. I pored svega toga gradnja manastira je išla veoma sporo i nije bila završena skoro pedeset godina.Veliki ugledU vreme smrti Maksima Brankovića (18. I 1516.) manastir još uvek nije bio završen. Još za života on je manastir proglasio sedištem obnovljene sremske eparhije i za svoje posmrtne ostatke predvideo kriptu u kojoj će kasnije i stvarno biti sahranjen. Kako su tu već bile položene mošti njegovog oca slepog Stefana Brankovića i despota Jovana Brankovića (njegovog brata), to je bilo očigledno da je Maksim imao nameru da manastir pretvori u mauzolej Brankovića. To je bilo vreme kada su Turci često upadali u Srem, ali interesantno je to da su manastir obilazili u vreme kada su osvajali Srem (1521-26) i nisu ga uznemiravali. Iako nedovršen i izložen mogućim turskim napadima, manastir je živeo svoj život. Tako je u njemu tokom 1522/23. godine izvršena kanonizacija sv. Maksima (despota Đ. Brankovića), a istovremeno se pišu i neke knjige. Radovi oko manastira su stalno bili u toku i 1546. smatra se godinom kada je manastir bio konačno završen, odnosno tada su bili islikani svi delovi hrama. Manastir je od samog početka uživao ogroman ugled tako da u vreme najstarijeg turskog popisa (1546. godine) raspolaže sa znatnim imanjem i u odnosu na ostale fruškogorske manastire bio je najbogatiji. To se vidi i po tome što su mu Turci 1566. godine (vreme prodaje crkava i manastira) odredili najveću otkupninu od čak 32000 akči. Baš tokom XVII veka kaluđeri iz Krušedola često putuju u Rusiju gde prikupljaju pomoć (1628, 1642, 1651), a izgleda da su u tome imali dosta uspeha i da su namakli dovoljno sredstava jer manastir u 1670. godini broji 90 kaluđera i 12 staraca koji se brinu o imanju. Ipak, život nije bio miran jer oko 1690. godine monasi moraju pred Turcima da se sa dragocenostima sklanjaju u Sent Andreju. Tokom 1697. godine se vraćaju i zatiču manastir manje-više u dobrom stanju. U to vreme manastir ima 50 monaha, sto iskušenika, dijaka i laika. Bilo je očigledno da je manastir i dalje u dobrom materijalnom stanju. "Krušedol je raskošni kaluđerski manastir. Crkva je sagrađena u starom grčkom stilu. Ima popločan pod, kupolu i veoma dobro urađene freske u mozaiku", navodi opat Bonini 1702. godine. Nadalje, kaže se da su mošti sv. Maksima i majke Angeline u istom sanduku i da se njihova tela pokazuju svakom onome ko dođe sa strane. U drugom sanduku su mošti sv. Jovana i sv. Stefana (Brankovića). "Sva ova tela su netljena i pažljivo čuvana. Pokrivena su odelima, prstenovima i žezlima. Kaluđeri dozvoljavaju da se vidi sve osim glave, budući da je njihov patrijarh izričito zabranio da se glave ne otkrivaju nikome, bez obzira ko to bio". Imanje koje je manastir imao u to doba bilo je zaista fascinantno. Samo poljoprivrednog zemljišta je bilo oko 1300 jutara, uz nekoliko sela i mnoštvo vinograda, prihoda od rečnih skela, itd. I pored toga kaluđeri vode strog život; "Najvećim delom godine poste, tj. od prvog novembra do pred sv. kralja Stefana. Osim za vreme nedelja, u tom periodu ne jedu ni jaja, ni ribu, hraneći se travom i kuvanim povrćem na vodi. Ulje i maslac ne upotrebljavaju čak ni nedeljom" kaže opat Bonini (1702). Ovakvo dobro materijalno stanje ne traje dugo jer 1716. godine Turci napadaju i spaljuju manastir. Tom prilikom manastir je ne samo spaljen, razrušen već su svetinje (mošti Brankovića), isekli, razbacali i popalili. Nije prošlo mnogo, a manastir je opet obnovljen. Radovi su započeli 1719. godine. Računa se da su do 1756. godine obavljene skoro sve popravke. 1726. godine podignut je i visoki petospratni zvonik, a te godine vladika Nikanor u manastiru zatiče 90 monaha i 12 staraca koji su brinuli o imanju.Mošti BrankovićaOd tada pa do danas i nije bilo mnogo građevinskih izmena na manastirskim zgradama izuzev što je piramidalna kapa nad kubetom crkve u obnovi iz 1901. godine izmenjena lanternom opšivenom limom, a na zgradama konaka su otvoreni nizovi prozora u prizemlju sa severne i istočne strane. Mnoštvo toga postoji u manastiru Krušedol što je vredno da se vidi i opiše. Verovatno da posebnu njegovu draž predstavlja to što je jedan od najstarijih manastira u Fruškoj gori i što je tokom svih ovih vekova uspeo da sačuva stil naše srednjevekovne umetnosti i arhitekture. Tu su svakako i freske. Najstarije su one iz priprate (oslikane 1543. godine) i to od strane nepoznatih majstora. Naos i ostali delovi hrama oslikani su 1545. godine. Polovinom XVIII veka ove freske su bile preslikane novim živopisom, a sve izvedeno u uljanoj tehnici od strane nepoznatih majstora. Majstori krušedolskih fresaka bili su najverovatnije Grci, sa Svete Gore i njenog zaleđa, koji su delovali na teritoriji Vlaške i Moldavije, a autori uljanog zidnog slikarstva Jov Vasilijević sa saradnicima i Stefan Tenecki. Iako su freske neiscrpne za posmatranje, proučavanje, ali i divljenje ipak se smatra da je u manastiru od svega što on poseduje najvredniji njegov ikonostas. On na sebi nosi ukupno 35 ikona, ali i one nisu urađene istovremeno, već potiču iz više različitih perioda. Ne zna se ko ga je izrezbario, ali se pretpostavlja da je izrađen 1653. godine. Treba obratiti pažnju na motive kojima je ukrašen gornji deo ikonostasa; palmete, krinovi i lozica, kojima su dodate rozete. Sve to pripada potpuno tradicionalnom stilu, a i pored velikog broja ovih ukrasa, sve to deluje veoma umereno, ali i rezački znalački i nadasve precizno urađeno. Od njega je uticaj baroka veoma dalek i ne može se primetiti. Ono što se odmah oseti dok se posmatra ova rezbarija jeste duboki osećaj nacionalnog, seljačkog i pastirskog karaktera, pravi srpski karakter. Taj sitni, čipkasti, na čudan način ritmički karakter reza, sve to pomalo podseća na onaj ritam koji imaju naše melodije za narodna kola. Osim toga, svi ti ukrasi podsećaju na one kojima su ukrašene gusle, leleci, ćurkovi i tikvice. Drugi (donji) deo ikonostasa već nije takav i na sebi ima drugih (novih) uticaja. Slikano Raspeće sa pratećim ikonama i Nedremanim okom (!) datiraju iz 1653. godine, dok četiri prestone ikone i slikane dveri potiču iz 1745. Najmlađe su ikone u soklu nastale 1828. godine. Upravo ispred ikonostasa nalaze se kivoti u kojima su smešteni ostaci moštiju svetih Brankovića (Angeline, Maksima, Stefana). Oni su zatvoreni u kivote i izlažu se samo u vreme velikih praznika. Još uvek se dobro sećam da je pre dvadesetak godina u jednom staklenom sudu bila izložena šaka majke Angeline - sasušena, dugih, tankih i finih prstiju.Sretenjska crkva u KrušedoluOva crkva je prvobitno bila osnovana kao ženski manastir. Između 1512. i 1516. godine podigla ga je Angelina Branković i to nakon svog povratka iz Vlaške. Još 1509. godine ona je poslala svog duhovnika Evgenija ruskom velikom knezu Vasiliju Jovanoviću tražeći od njega pomoć. U svojoj molbi je navela da ima nameru da podigne crkvu posvećenu sv. Jovanu Zlatoustom gde bi smestila mošti svog supruga Stefana i sina Jovana. Mesto za crkvu već ima - kupila ga je za 100 dukata. Veliki ruski knez se ovoj molbi odazvao i poslao kože od samurovine i nešto novca. Osim crkvice sagrađene su i ćelije za monahinje.Večna kuća patrijarha i vojvodaDanašnjem posetiocu manastir najviše privlači pažnju kao mauzolej u kojem leže posmrtni ostaci mnogobrojnih značajnih Srba. Između ostalih tu su sahranjeni patrijarh Arsenije III Čarnojević (u pragu crkve, a iznad grobnice je kamena ploča ispisana u zidu), mitropolit Isaija Đaković, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta (u velikom mramornom sarkofagu u priprati sa desne strane), grof Đorđe Branković (u podu priprate sa leve strane), vojvoda Stefan Šupljikac (u podu priprate sa leve strane), kneginja Ljubica Obrenović (u podu na sredini priprate), kralj Milan Obrenović (u kneginjinoj grobnici). Iznad nekih grobnica se nalaze kamene ploče ispisane starim jezikom i pismom, ali uz veoma malo truda sve se može pročitati i protumačiti.U II svetskom ratu manastir nije razaran, ali je njegova bogata riznica dobrim delom raznešena. U toku konzervatorskih intervencija 1962. godine otkriven je živopis na zapadnoj fasadi (Strašni sud), a u pripremi su radovi za obnovu celog manastirskog kompleksa. Slava manastira Krušedol je Prepodobna mati Angelina srpska - 12. (30.) avgusta.

Fruškogorski manastiri - Jazak

Jazak - arhitektonski biser veza: Ruma manastir: ženski stanje: aktivan Iako je sagrađen u relativno novije doba, istorijat manastira Jazak je znatno stariji. Legenda ga vezuje za despota Jovana Brankovića, a u njemu su jedno vreme bile mošti cara Uroša.

To što je od svih fruškogorskih manastira najmlađi (građen od 1736. do 1758. godine) nije smetalo manastiru Jazak da, mešajući staru srpsku arhitekturu sa baroknim i, što je posebno bitno, islamskim uticajima, ostvari verovatno najlepši arhitektonski spomenik na Fruškoj gori. Iako je sagrađen relativno u novije doba istorijat ovog manastira je znatno stariji, a jedna izuzetno lepa legenda opisuje nastanak starog manastira Jazak koji je na neki način ishodište ovog novog manastira.Veza sa BrankovićimaNa pola sata hoda severno od današnjeg manastira, kilometar poviše, nalaze se ostaci starog manastira Jazak koji je podignut verovatno krajem XV veka, a, po prvi put u pisanim izvorima (bar onima koji su sačuvani) spominje se 1522. godine. Bio je posvećen Vavedenju Bogorodice i legenda ga vezuje za despota Jovana Brankovića (1499-1502). Još i danas se mogu videti njegovi ostaci, a monahinje iz sadašnjeg Jaska do pre nekoliko godina, preturajući po ruševinama, nailazile su na delove šuta na kojima su se mogli videti ostaci fresaka, što znaci da je Stari Jazak bio islikan freskama (živopisan). Ta činjenica govori da je on bio u to vreme dosta dobrog materijalnog stanja. Sudeći po visini svote (6000 akči*) i godišnjim davanjima (600 akči) koje je manastir davao Turcima (1566) izgleda da posed koji je imao nije bio tako mali, a desetak godina kasnije on je čak i povećan jer su mu i godišnja davanja porasla na 1400 akči. Vremenom je manastir osiromašio tako da opat Bonini (1702) navodi da je u Starom Jasku bilo osam monaha, ali zbog siromaštva su živeli skoro kao prosjaci. "U njemu nema ništa naročito da se vidi, jer je mali. Crkva je cela ukrašena freskama, urađenim u starom stilu, i ima jednu kupolu. Manastir je ceo razrušen, ali se na osnovu samih ruševina može nazreti raskoš kojom je bio sagrađen. Sada nema ništa osim jedne uređene kuće, u kojoj živi osam kaluđera. Oni služe u pomenutoj crkvi. Žive gotovo kao prosjaci, jer nemaju, kao drugi manastiri, imanja da bi se mogli izdržavati". Budući zabačen Stari Jazak je životario i monasi su u njemu živeli veoma teško tako da postoji mogućnost da je nekoliko puta bio napuštan i oživljavan. Po nekim izvorima u njemu je bila svojevremeno razvijena prepisivačka delatnost, no zbog siromaštva teško da je i tada postojala.Kult cara UrošaTo je trajalo tako sve do 1705. godine kada je monah Hristofor doneo mošti svetog cara Uroša iz manastira Sudikove kod Nerodimlja na Limu. Od tada se počeo razvijati kult cara Uroša. Do tada neinteresantan Stari Jazak je odjednom postao privlačan za mnogobrojne posetioce koji su hteli da vide i da se poklone moštima nesrećnoga cara Uroša, poslednjeg iz sjajne loze Nemanjića. S povećanjem broja posetilaca osetno je porastao i prihod starog manastira, a ćelije Starog Jaska su postale tesne za primanje naraslog bratstva i mnogobrojnih posetilaca. Iz nekog razloga 1726. godine mošti cara Uroša su odnete u manastir Vrdnik, a odmah potom u Krušedol. Uskoro su žitelji mesta Jaska uputili molbu mitropolitu Vićentiju Jovanoviću (1731-37) da se mošti vrate, što je ovaj tako i rešio. Stoga je 1736. (u vreme igumana Stefana Dimitrijevića) na mestu zvanom Gradac počelo podizanje novoga manastira (današnjeg). Interesantno je da su tada monasi u ovom manastiru (bilo ih je ukupno 8) bili veoma mladi i da je najstariji imao tek 30 godina. Iz nekog razloga gradnja novog manastira je išla sporo tako da još 1753. godine crkva (te godine je podignut zvonik) nije bila ne samo živopisana (islikana) već ni okrečena, a ni krov još nije bio podignut pa je bila prekrivena daskama od čamovine. Zvonik se tek zidao. Ipak, iako nedovršena, crkva je imala svoj ikonostas koji su radili srpski umetnici. Kakav je to bio ikonostas ostaje tajna jer od njega ništa nije ostalo. Ipak, do 1763. godine zidarski radovi su bili završeni i manastir se pojavio u svoj svojoj lepoti. Monasi nisu čekali da se manastir do kraja izgradi tako da su se već 1741. godine uselili. Od te godine i Stari Jazak biva pretvoren u ženski manastir. Tih prvih godina izgleda da su oba manastira bila veoma aktivna. Dok Stari Jazak ima 13 monahinja, Novi Jazak ima 11 monaha, 2 đaka, 2 sluge, 7 prnjavoraca. Stari Jazak je živeo svoj život pa carski izaslanik grof Hadik navodi u svom izveštaju da kaluđerice imaju prastaru ali lepu crkvicu, ali zgrada u kojoj stanuju bila je u veoma lošem stanju (1769).Stari JazakStarom Jasku kao ženskom manastiru nije bio suđen dug život i već 1774. godine biva ukinut, a po naređenju austrijskih vlasti on je ne samo raseljen već i srušen. Osim toga bili je naređeno da se tri preostale kaluđerice vrate svetovnom životu (igumanija Nastasija, Epistimija i Teofana). Ipak, to nije bio njegov kraj jer naređenje nije do kraja izvršeno tako da još 1775. godine postoje i manastirska crkva i ćelije, ali sada u sasvim lošem stanju. Čak i nakon rušenja on je postao mesto gde se narod okupljao o Bogorodičine dane. Poslednja igumanija manastira je bila Nastasija (rodom iz Iriga) koja je sa monahinjom Epistimijom (inače, svojom ćerkom) i Teofanom zatvorila manastir. Kao dragocenost u manastiru su se čuvale Ikone Spasitelja i Bogorodice, prilozi igumanije Nastasije i kćeri joj Epistimije. Današnji manastirski kompleks se sastoji iz crkve sa zvonikom, konacima koji sa tri strane okružuju crkvu, dok je sa četvrte strane visoki zaštitni zid. U manastirski kompleks uvodi Vas zasvođeni prolaz kroz koji ulazite u travnato dvorište sa mnoštvom veoma brižljivo gajenog cveća. U sredini dvorišta uzdiže se crkva sa više masivnim nego vitkim zvonikom. Ono što Vam odmah pada u oči jeste lepota crkvene fasade. Crkva je zidana naizmeničnom upotrebom crvene cigle i belog kamena, što fasadi daje šarolikost dekora. Osim toga fasada je neuobičajeno izdekorisana turskim (islamskim) dekorativnim građevinskim elementima. Uz crkvu se naslanja trospratni zvonik izgrađen pod potpunim uticajem baroka. Zvonik ima otvoreni trem, a na prvom spratu kapelu koja nije u funkciji. Desetostrano kube, ne suviše ukrašeno, sa deset prozora, upotpunjava ovu lepu sliku. Unutrašnjost crkve ukrašava ikonostas koji je izradio Dimitrije Bačević 1769. godine, a uz pomoć svojih učenika Teodora Kračuna i Dimitrija Popovića. Sam ikonostas ima ukupno 58 ikona podeljenih u pet zona. Urađen je u baroknom stilu tako da na ikonama dolaze do izražaja prikazi pejsaža u pozadini figura. Na samom vrhu ikonostasa nalazi se veliki pozlaćeni krst sa obe strane okružen ikonama. Ono što ne dozvoljava da ovaj zaista lep ikonostas dođe do punog izražaja jesu dva masivna stuba koji pridržavaju kube, ali i zaklanjaju skoro polovinu ikonostasa. Zbog toga nećete biti u mogućnosti da jednim pogledom obuhvatite ceo ikonostas, što je nesumnjivo velika šteta. Ispred dva stuba, koji onako netaktično zaklanjaju ikonostas, nalaze se dve izvanredno lepe ikone koje su uramljene u masivne tronove. Prva ikona jeste predstava Bogorodice i ovaj rad se pripisuje Teodoru Kračunu (1770). Ispod trona nalaze se mošti Anastasije Rimljanke koje je dobio knez Lazar nakon svoje posete Svetoj gori. Druga ikona pripada nepoznatom autoru (potpisana sa A. S.) i na njoj je naslikan sveti car Uroš (1776), poslednji i najnesrećniji pripadnik velike porodice Nemanjić. Nekada, ispod ove ikone u kivotu su ležale mošti cara Uroša. Sa strane se nalazi Arhijerejski tron sa ikonom sv. Nikole koja je rad Grigorija Davidovića Obšića (1784). Tron je urađen izvanredno precizno sa mnoštvom detalja koje je teško sve i primetiti. Da bi utisak bio još veći, svi tronovi (oni sa ikonama i arhijerejski) kao i ikonostas su pozlaćeni tako da se u polumraku crkve presijavaju dajući neki čudesan utisak. Generalna rekonstrukcija manastira izvršena je između 1926. i 1930. godine.Ikonostasi - najvrednija delaIkonostasi, kao jeda od najvrednijih delova manastira, su tokom vremena pretrpeli mnogo izmena. Ikonostasi koji danas postoje u fruškogorskim manastirima jesu isključivo iz kasnijeg doba (XVIII vek), dok iz najranijeg perioda nema skoro ništa (izuzev u Krušedolu). Kako su bili rezbareni od drveta to su vremenom istrunuli, izgoreli ili bili uništeni na neki drugi način. Većina ih je iz XVIII v. sa neizbežnim uticajima baroka, a oni sami za sebe predstavljaju čitavu istoriju i to počev od majstora rezbara koji su ih pravili pa sve do onih koji su ih oslikavali. Od niskih kamenih ili mramornih ograda (gde su posebnu ulogu imale zavese na carskim dverima), a zatim drvenih sa plitkim rezbarijama koje su uokviravale ikone, ikonostas je izrastao u najdekorativniji deo crkve. Kao završetak ikonostasa redovno se javlja velik krst sa slikanim Raspećem. Od kraja XIV v. ikonostas je imao dva reda ikona (do toga momenta samo jedan) ali već krajem XVIII v. pojavljuje se i treći pojas ikona gde su se prikazivali praznici (manastir Bešenovo). Ikonografski repertoar se vremenom menjao i proširivao (proroci, Srbi svetitelji, genealoško stablo Hrista, starozavetne scene i Hristove parabole, Hristova stradanja).FreskoslikarstvoNajslabije očuvana umetnost u manastirima je freskoslikarstvo. Sačuvane su u samo nekoliko manastira i sasvim su različite vrednosti. Najstarije su one u Velikoj Remeti, Krušedolu i Hopovu. Skoro redovno se neopravdano istiskuje umetnost opreme crkvenih rukopisnih knjiga minijaturama, koja je bila naročito razvijena tokom XVI i XVII veka. Istovetna je situacija i sa graverskim radovima gde se naročito isticao Hristofor Zefarović (1741. izdao čuvenu Stematografiju) i Zaharija Stefanović Orfelin. Iz oblasti primenjene umetnosti svakako je najznačajnija ona sa radovima u metalu. Od metala najvećim delom se koristilo srebro.U toku II svetskog rata stradali su manastirski konaci, dok je crkva ostala neoštećena. Slava manastira Jazak su Duhovi (Trojice) - 50. dan posle Vaskrsa.

---

* Aspra (akča), gr. srebrni novac u Vizantiji. U srpskoj i bugarskoj feudalnoj državi verovatno naziv za poludinare; evropski naziv za "akče" (tur. "beli"), sitan turski srebrni novac.(oko 1700-1753), zograf, ikonopisac i bakrorezac, kaluđer-lutalica, poreklom iz Ohrida ili okoline, umro u Moskvi. "Stematografija" - izvor za srpsku i bugarsku heraldiku.(1726-85), knjizevnik i graver, rođen u Vukovaru; učio u Budimu, Beču i Veneciji, najviše živeo u Sr. Karlovcima, umro u N. Sadu. Gl. knj. delo je "Život Petra Velikog" (I-II), "Kaligrafija" (1778); radio i geografske karte i grbovnike.Dimitrije Bačević (?-1762), slikar ikonostasa u Nikolajevskoj crkvi u Zemunu, manastirima Beočinu i Jasku, crkvi sela Krušedola. Na njegovim delima, rađenim u tradicionalnom duhu, zapaža se uticaj baroka. Teodor Kračun (40-ih godina XVIII v. - 1781), slikar, jedan od najznačajnijih predstavnika baroka kod nas. Gl. dela: ikonostasi u Sr. Mitrovici, Neštinu, Suseku... Dimitrije Popović (1727-?), slikar; rođen u V. Bečkereku, učio u Beču. Značajan više po tome što je uveo barokni stil u srpsko crkveno slikarstvo no što je stvorio dela velike umetničke vrednosti.

Fruškogorski manastiri - Bešenovo

Bešenovo veza: Irig manastir: bez monaha stanje: manastirište

Manastir Bešenovo sa crkvom posvećenom sv. Arhanđelima osnovao je prema predanju kralj Dragutin, ali se najčešće kao najstariji pomen navodi 1467. kada je, prema izgubljenom natpisu na zidu, crkva živopisana. Manastir je pouzdano zabeležen u svim turskim popisima počevši od 1545. do 1548. Kada je manastir Vitovnica kod Požarevca stradao od Turaka, kaluđeri ovog manastira su sa najvrednijim liturgijskim predmetima prebegli u manastir Bešenovo. Među liturgijskim predmetima bilo je četverojevanđelje koje je 1557. godine okovao Kondo Vuk, kao i srebrna čaša iz 1662. godine, delo kujundžije Luke (ove dragocenosti se čuvaju u Muzeju SPC u Beogradu). Iako prepravljana u XIX i početkom XX veka crkva manastira Bešenova zadržala je u osnovi svoj prvobitni oblik jednobrodne građevine raškog tipa sve do drugog svetskog rata kada je razorena. Trostrani oblik manastirski konaci dobili su između 1730. i 1771. godine. Podaci o ikonama sa ikonostasa koji se pominje u Opisu iz 1753. godine, kao i o ikonama sa ikonostasa iz druge polovine XVIII veka nepotpuni su i nedovoljno obrađeni. Slikarski radovi u manastirskoj kapeli, radovi Kuzmana Kolarića iz 1783. godine uništeni su zajedno sa crkvom. Treći po redu ikonostas slikao je Stevan Aleksić 1906-09. godine, kao i zidne slike na svodu i zidovima i istorijsku kompoziciju Spaljivanje sv. Save. Delovi ovog ikonostasa sačuvani su u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici. Posle razaranja u II svetskom ratu nije obnavljan.

(1876-1923), slikar, unuk Nikole Aleksića; rođen u Aradu, završio Akademiju u Minhenu, otvorio slikarsku radionicu u Aradu, kasnije se preselio kod brata u Modoš (danas Jaša Tomić). U mnogim crkvama, posebno u Banatu izradio brojne zidne slike i ikonostase (Modoš, Bešenovo, Preobraženska crkva u Pančevu itd.). U osnovi realist, sa izvesnim ostacima romantičarskih shvatanja, koristio se i poukama impresionizma.

Fruškogorski manastiri - Velika Remeta

Sa zvonika Velike Remete veza: Beograd - Novi Sad manastir: muški stanje: aktivan Manastir je veoma star i građen je još u XV veku. Sa sve četiri strane opkoljen je konacima i ima najviši zvonik u Sremu (38,6 metara). Zub vremena učinio je svoje i manastiru su potrebni majstori.

Kao i kod još nekoliko fruškogorskih manastira narodno predanje je povezalo manastir Velika Remeta sa "sremskim kraljem" Dragutinom koji ga je podigao negde u prvoj polovini XIV veka. No, sve to nije ništa više osim legende tako da se za sada ne zna ko je osnivač ovog manastira niti se zna vreme kada je on podignut. Ipak, sa sigurnošću se može reći da je manastir veoma star i da je sagrađen tokom XV veka. Postoji jedan pisani podatak iz 1509. godine da je izaslanik-kaluđer despotice Angeline Branković (v. napomenu 1) u "Očuvan duhovni portret Evrope" (2), str.5) nazvan "dmitrijevskim", a kako je manastirska crkva posvećena sv. Dimitriju, to bi možda moglo da znači da je dolazio iz manastira Velika Remeta, što bi onda značilo da je manastir već u to doba postojao.

Najviši zvonik

Prvi siguran pisani spomen manastira jeste onaj iz jednog turskog dokumenta iz vremena sultana Sulejmana II (1541. i 1543.), kojim se regulišu poreski odnosi manastira prema spahijama i zemaljskim kapetanima. Kasniji turski popis iz 1546. godine jasno navodi da manastir poseduje 4 vinograda, 4 livade, njive i mezru Hašanju. Nakon procene imovine Turci određuju manastiru otkup u visini od 6000 akči, a godišnja davanja na 250 akči. Manastirska crkva je veoma stara i sagrađena je još u XVI veku. Još u opisu iz 1753. godine za nju se navodi da je bila veoma stara, da je bila zidana sa krstoobraznom osnovom u obliku krsta sa dve pevničke i jednom oltarskom apsidom, da je sva od cigala (čak i pod), i da je bila islikana "starim molerajem". No, još u to vreme od "starog moleraja" je malo toga ostalo pošto je sve bilo zakrečeno ili porušeno. Pretpostavlja se da su te freske slikane 1568. godine (ili 1566), a od tada potiče i jedna pisana knjiga (pisana rukom grešnog inoka Vasilija), kao i freska sv. Dimitrija Mirotočivog naslikana na južnom spoljašnjem zidu. Danas je od te freske ostalo vrlo malo sačuvano, ali se još uvek može nazreti kako sveti Dimitrije sedi na prestolu obučen u ratničko odelo dok mu dva anđela pridržavaju krunu.

Kao i drugi manastiri u Fruškoj gori i Velika Remeta nije mogla izbeći Turke koji su ga spalili tokom 1716. godine, a monasi su se razbežali. No, već 1720. godine on je opet aktivan, a u vreme zidanja zvonika (1734) ima osamnaest monaha. Monasi su u više navrata putovali po pomoć u Rusiju (1624, 1628. i 1653.). Godine 1739. u njega su prebegli monasi iz manastira Rakovice. Bilo je to veoma veliko bratstvo od čak 30 članova. Sa druge strane i u manastiru Velika Remeta je živeo veliki broj članova tako da vizitacija iz 1753. godine navodi 17 monaha, 5 đaka, 5 slugu, 13 prnjavoraca. Manastirski konaci opkoljavaju manastir sa sve četiri strane, tako da iz daleka manastir liči na malu tvrđavu iznad koje se visoko izdiže zvonik kao neka osmatračnica. I danas u manastir možete ući samo kroz velika zasvođena vrata. Sva manastirska krila nisu sazidana istovremeno. Najpre je podignut severni deo konaka (1723), a ostale strane tokom 1732-35. godine. Nešto kasnije (1733-35.) podignut je visoki barokni zvonik - rad nemačkih majstora. Upravo je ovaj zvonik ono po čemu je manastir Velika Remeta možda i najinteresantniji. On je nakon zvonika manastira u Krušedolu (podignut 1726. godine) najstariji u Sremu, ali je zato najviši u Sremu sa svojih 38,60 metara. Impozantnost ovog zvonika se može osetiti tek dok ga posmatrate. On zaista jeste moćna građevina, sva od opeke i izuzetno solidno građena. Tu sam čuo podatak da je zvonik podignut bez upotrebe gvozdenih ili drvenih utega ili metalnih prstenova koji bi služili za jačanje njegove stabilnosti. Zvonik ima (zajedno sa prizemnom zonom) čak osam spratova i tek u njegovoj unutrašnjosti postajete svesni njegove snage. Pogled sa njega jeste jedinstven, ali preporučuje se samo onima koji su hrabriji, zbog trošnosti stepenica. U njega je očigledno utrošeno veoma mnogo materijala, mada je zidan rekordno kratko (čak i za sadašnje uslove) - tek dve godine. Na prvom spratu se nalazi jedna mala kapela koja je posvećena sv. Jovanu Preteči. Peti sprat zvonika ima najviše korisnog prostora što se zbog četiri velika prozorska otvora korisno iskoristilo za jedan lep vidikovac. Na šestom spratu su postojali otvori (verovatno predviđeni za časovnike) koji su svojevremeno zazidani.

Neophodne popravke

Do polovine XVIII veka izvedeni su najkrupniji građevinski radovi na manastiru. Kako je manastir (uz mnogo rezerve) izgledao u to doba vidi se na bakroreznoj kompoziciji Zaharija Orfelina pod nazivom Sveti Dimitrije iz 1764. godine gde se u donjem delu prikazuje Velika Remeta. No, sama slika je uglavnom nerealna (tako najstarije istočno krilo konaka iz 1723. godine nije ni ucrtano) i izuzev izgleda zvonika umetnik se nije trudio da bude precizan. Ikonostas je islikan kada i freske u crkvi (1568. godine), ali od njega nije sačuvana nijedna ikona. Od ikona koje su sačuvane najstarije su one iz 1687. godine - rad ruskih majstora. Slikane su na tankom platnu koje je zategnuto preko drveta izravnatog slojem gipsa i presvučenog uljanim lakom koji im daje sjaj. Do sada su sačuvane prestone ikone Bogorodice u priprati (rad Leontija Stefanova), ikona sv. Jovana Preteče (rad zografa Jovana Maksimova) i ikona sv. Nikole (rad Spiridona Grigoreva), Tri Jerarha (rad Tihona Ivanova). Sigurno je da ovi majstori nisu boravili u Velikoj Remeti i tu ih slikali, već da su one bile poklon sa jednog od mnogobrojnih puteva u Rusiju koji su tamo dobili velikoremetski monasi. Pretpostavlja se da je uništene ikone apostola u trećoj zoni slikao Vasilije Romanović. Tokom 1850. godine obnovljen je ikonostas tako da je mnogo toga izmenjeno u odnosu na stari ikonostas. Novi ikonostas ima ukupno 50 ikona u četiri zone (tri reda ikona i ikone u luneti sa krstom). Tokom II svetskog rata ovaj ikonostas je delimično stradao, a ono što se sačuvalo odnešeno je tako da danas manastir ne poseduje više nijednu od tih ikona. Od polovine XIX veka manastir je bio u lošem stanju tako da je 1901. godine detaljno obnovljen. On je u to vreme već i siromašniji tako da u posedu drži tek 656 jutara zemlje, a neposredno pred rat još manje - 512 jutara.

Spoljne freske

Veoma je interesantno to da je manastir i spolja bio islikan, što je sasvim neuobičajeno za to vreme. Od tih fresaka postoji jedino sačuvana još u niši iznad severnih vrata freska Bogorodice sa malim Hristom kako sedi na prestolu i u rukama drži dete koje blagosilja desnom rukom. U gornjem delu su i arhanđeli Mihailo (levo) i Gavrilo (desno). Danas je sve to veoma teško uočiti jer je freska teško oštećena. Na južnoj strani dva su svetitelja u ratničkoj odori. Jedan je sv. Dimitrije (o njemu je već rečeno) i on drži mač, dok je na drugoj fresci prikazan neki nepoznat svetitelj kako drži koplje (danas je na toj fresci teško bilo šta raspoznati).

Tokom II svetskog rata manastir je ne samo opljačkan veći dobrim delom uništen. Kube i krov crkve su srušeni, unutrašnjost upropašćena (freske su premazane), a zapadno krilo konaka sravnjeno sa zemljom dok su ostala pretrpela velika oštećenja. Danas je situacija tek delimično bolja. Spoljašnjost crkve, a naročito visoki zvonik su u lošem stanju i zahtevaju hitnu popravku. Spolja crkva izgleda veoma interesantno sa svojim zidovima od opeke i kamena, jednim ulaznim i pet prozorskih otvora, ali sve je to nagriženo zubom vremena. To se može naročito videti po ukrasima na prozorima koji od nekadašnje lepote danas imaju ostatke. Slična je situacija sa konacima. Manastir je obnavljan u dva navrata, a novo kube i krovnu konstrukciju crkva je dobila 1982. godine. Slava manastira Velika Remeta je Ivanjdan - 7. (24.) jul.

Fruškogorski manastiri - Rakovac

Rakovački zapisi i svedočanstva veza: Irig manastir: ženski stanje: aktivan U prvim decenijama XVIII veka u manastiru je postojao veoma aktivan prepisivački centar. Tu je prepisan Dušanov zakonik, a 1714. je dovršen čuveni rakovački rukopisni "Srbljak" u kojem su sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima - svetiteljima.

Kao i kod drugih fruškogorskih manastira nastanak manastira Rakovac je, makar i posredno, vezan za sremske Brankoviće. Po predanju izgradio ga je vojvoda Raka Milošević, komornik despota Jovana Brankovića (1499-1502), pa je po njemu i dobio ime. Međutim, malo je toga što može da potvrdi ovu priču o njegovom ktitoru ili makar vreme kada je sagrađen. Nema sumnje da je manastir veoma star o čemu svedoči i zapis urezan na zidu priprate iz 1533. godine, pa se iz toga pretpostavlja da je crkva zidana u to vreme. Po nekim podacima Turci su manastir 1541. godine popalili. Šta se posle toga događalo ostaje tajna, ali se čini da je manastir i dalje bio aktivan jer se on u nekim turskim spisima spominje 1546. godine kao manastir Vračevi na području mezre Rakovca.Prepisivački centarKo je obnovio manastir nakon turskog uništenja takođe je tajna mada postoje pretpostavke da su to učinili neki monasi koji su sa juga bežali ispred turske navale. Delatnost novopridošlih monaha se nije zaustavila samo na popravkama. Budući da su sa sobom doneli svoje knjige, svoju obrazovanost, to su novopridošli monasi počeli i sa drugim delatnostima. Tako je manastir Rakovac ubrzo postao prepisivački centar. Kako je za takav rad potrebno dosta troškova i drugih uslova stiče se utisak da je manastir materijalno dobro stajao. Taj kulturni polet manastira za kratko je prekinut 1678. i 1682. godine kada su ga Turci ponovo popalili, ali već 1692. godine manastir se ponovo obnavlja i nastavlja svojim životom, a što se vidi i iz toga da manastir u 1702. godini ima vlasništvo nad 50 jutara obradivog zemljišta i 100 jutara šume.Čini se da su to bile najplodnije godine manastira, a to se vidi po mnogo čemu. Izvršen je prepis Dušanovog zakonika, doneto je dosta knjiga iz Rusije, stare knjige se koriče (godine 1724 arhimandrit Atanasije je ukrasio jedan Psaltir), popravljaju se itd. Upravo 1714. godine dovršen je i poznati rakovački rukopisni "Srbljak" napisan od strane monaha Maksima. On u sebi sadrži sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima - svetiteljima. Upravo iz tog, za manastir Rakovac toliko plodonosnog, XVIII veka potiču njegovi najpoznatiji monasi: Sevastijan (episkop budimski 1662.), arhijereji Vićentije Jovanović, Pavle Nenadović, Danilo Jakšić, Sinesije Živanović, Mojsije Putnik, Josif Šakabenta, Pantelejmon Živković i Georgije Hranislav (svi iz XVIII i početka XIX veka)*. Za sve to vreme radilo se dosta i na popravci manastira. Tokom 1718. godine obnova je završena i crkvu je osvetio Nikanor Dimitrijević. Kako je manastir tada (barem orijentaciono) izgledao vidi se iz bakroreza bečkog majstora T. Mesmera pod nazivom Hristos Evharistija. Smatra se da je ovo najstarija grafička predstava jednog manastira sa područja Karlovačke mitropolije. Kako je likovna predstava manastira više u funkciji ilustracije same gravire nego što joj je zadatak da ga verno prikaže, to se njoj (graviri manastira) mora sa rezervom prići. To se naročito odnosi na onaj deo gde su (veoma proizvoljno) prikazani konaci sa polukružnim ulazom na južnoj strani. Stoga je mnogo verniji i značajniji bakrorez koji je uradio Hristofor Žefarović na kojem je obrađeno žitije svetih vračeva Kuzmana i Damjana, ali je tu ilustrovan i manastir Rakovac sa najbližom oklinom. Ovaj bakrorez je urađen 1743. godine (samo dve godine nakon Mesmerovog), a po porudžbini Pavla Nenadovića. Umetnik je uz manastir prikazao doček patrijarha Šakabente. Godine 1751. sazidana je i kapelica na manastirskom groblju uglavnom prilogom monaha i postrižnika Hadži Joanikija. To je skromna jednobrodna crkvica sa tri prozorska otvora, ulaznim vratima na južnoj strani i kriptom ispod priprate i naosa. Zidana je od tesanih kvadara. Godine 1753. priziđuje mitropolit Vićentije Jovanović (?) visok zvonik kvadratnog preseka sa zasvođenom kriptom ispod prizemlja i malom kapelom (posvećenom sv. Nikoli) na prvom spratu. 1763. godine opet se obnavlja celokupni manastir. Ono što je posebno karakteristično za Rakovac jeste da je on uz Krušedol i Veliku Remetu, jedan od prvih manastira na Fruškoj gori na kojem je izgled crkve usklađivan sa izgledom baroknog zvonika. Zgrade manastirskih konaka su sa tri strane okruživale crkvu dok je četvrtu (istočnu) stranu štitio visoki zaštitni zid. Taj konačni (trostrani) oblik konaka je završen 1771. godine. Verovatno je da su takvi (stalni) radovi iscrpli sredstva kojima je manastir raspolagao, pa su monasi izgleda živeli u teškim materijalnim uslovima. Stoga ne iznenađuje da su dosta putovali tražeći priloge. Tako se zna da su jeromonasi Vasilije i Prokopije kupili priloge u karansebeškoj i budimskoj eparhiji. Baš tokom 1753. godine primećeno je da neki od monaha nemaju potrebne odeće pa im je naređeno da je nabave. U to vreme u manastiru živi 22 monaha, 3 đaka, 9 slugu i 24 prnjavoraca.Uništeno blagoOd najstarijih fresaka u manastiru je ostalo veoma malo tragova i one se mogu danas videti (fragmentarno) u kaloti i tamburu kubeta kao i na dva stupca. Još tokom restauracije 1763. godine skoro sve stare freske su uništene i danas ispod opalog maltera mogu da se vide samo njihovi ostaci. Pretpostavlja se da su stare freske slikane tokom XVI veka ili početkom XVII, a još do 1900. godine postojalo ih je još nekoliko očuvanih, ali prilikom popravke 1900. godine one su bile uništene do kraja (!). Jedino se uspeo sačuvati u potpunosti lik Hrista Pantokratora u kubetu, scena nebeske liturgije (ispod) i stojeće figure proroka u tamburu kubeta. No, sve su veoma oštećene tako da se sada mogu nazreti samo fragmenti. Ipak, za najznačajniji slikarski rad manastira Rakovac smatraju se freske (devet velikih kompozicija) naslikane u trpezariji, koje je tokom 1768. godine izradio Amvrosije Janković. Rađene su u stilu baroka, ali sa puno religioznog osećaja i poznavanja naše stare ikonografije. Na žalost, svih devet slika je tokom rata uništeno. Na svu sreću, ostale su fotografije na kojima se mogu danas videti. Manastirska crkva je tokom 1761. godine dobila novi ikonostas koji započet od strane Vase Ostojića, zografa i molera iz Sremskih Karlovaca. Jednobrodna grobljanska kapela, posvećena Bogorodici, sagrađena 1751. godine čuva ikonostas koji su slikali Janko Halkozović i Vasa Ostojić. Vremenom, manastir je sve više gubio na onome svom prvobitnom značaju. U vezi sa tim i materijalno stanje u njemu se sve više pogoršavalo tako da polovinom XIX veka on se od svih fruškogorskih manastira (uz Veliku Remetu) smatra najsiromašnijim. Manastir je teško stradao u II svetskom ratu, a mnoge kulturno-istorijske i umetničke vrednosti nepovratno su propale. Prva posleratna liturgija je služena u crkvi manastira Rakovac 14. jula 1975. godine. Danas je manastir Rakovac, poput još nekoliko manastira, težak bolesnik. Konaci su srušeni i izuzev jednog njegovog krila, tek delimično popravljenog, od drugih postoje samo ruševine. Poslednjih godina radi se na obnovi manastira i arheološkim ispitivanjima crkve čija je rekonstrukcija izvedena 1958/59. godine. Crkva ima veoma lep izrezbaren ikonostas nedavno postavljen, ali na njemu još nema ikona. Započeta je gradnja zvonika, ali stiglo se tek do prvog sprata. Slava manastira Rakovac je Sv. muč. i besrebr. Kozma i Damjan - 14. (1.) jul i Sv. Kozma i Damjan - Vračevi - 14. (1.) novembar.

---

* Vićentije Jovanović, mitropolit beogradsko-karlovački (1731-37); Pavle Nenadović, mitropolit gornjokarlovački (1744-49) i beogradsko-karlovački (1749-68); Danilo Jakšić, episkop gornjokarlovački (1751-71); Mojsije Putnik, episkop bački (1757-74); Josif Šakabenta, episkop bački (1783-86); Georgije Hranislav, episkop bački (1839-43).